Onderzoeksproject Cornelis Graafland Centrum 2023-2030

Preken als bron

08-09-2022

‘Mijn spreken en mijn prediking bestonden niet in overtuigende woorden van menselijke wijsheid, maar in het betonen van geest en kracht…’ (1 Korinthe 2:2-4)

Het Cornelis Graafland Centrum, het theologisch instituut van de Gereformeerde Bond, stimuleert en coördineert het wetenschappelijk-theologisch onderzoek in hervormd-gereformeerde kring. Het doel van het centrum is de vorming van theologen die leiding kunnen geven in de kerk en beschikbaar zijn voor de opleiding en toerusting van (toekomstige) predikanten. Het centrum heeft daarbij de praktijk van prediking, pastoraat en catechese in de gemeenten op het oog.

Het CGC heeft voor de komende periode gekozen voor een overkoepelend en samenbindend onderzoeksproject waarin preken als bronteksten dienen. Het doel is om transformerende prediking op het spoor te komen. Het gaat daarbij niet om het meten van het effect of de vrucht, maar om het analyseren van een verkondiging die vernieuwing beoogt en bewerkt in het geestelijke en maatschappelijke leven. Als de Heilige Geest de prediking gebruikt, zal dat op een of andere wijze ook herkenbaar zijn.

Het onderzoek van Pieter Veerman als postdoc richt zich op de catechismuspreken die de vorming en vernieuwing van een vitale gereformeerde spiritualiteit beogen. Daarnaast is er ruimte voor een of meer buitenpromovendi die onderzoek doen naar ‘profetische’ of transformerende prediking uit de gereformeerde traditie. Voor de promovendi, die in principe onafhankelijk van elkaar werken aan hun promotieonderzoek, kan een gedeeltelijke vrijstelling, voor een dag in de week voor een periode van maximaal vier jaar, gefinancierd worden vanuit door het centrum geworven en door de GB beheerde fondsen.

Henk van den Belt is als directeur van het centrum eindverantwoordelijk voor de begeleiding van de postdoc en de promovendi. De secretaris van het Cornelis Graafland Centrum, Lourens Post, is projectcoördinator.

Focus

In de Reformatie en de latere vernieuwingsbewegingen in de gereformeerde traditie – denk aan het puritanisme, de Nadere Reformatie, the Great Awakening en het internationale Reveil – heeft ‘transformerende prediking’ een centrale rol gespeeld. Veel hoorders herkenden in de preken van de vernieuwingsbewegingen het betoon van geest en kracht.

Het is lastig om ‘profetische prediking’ te definiëren; het heeft iets weg van een traveling concept. Als werkdefinitie voor dit project geldt ‘verkondiging die de Schriften opent, het kwaad ontmaskert, het koninkrijk van God present stelt en een leidinggeeft aan het christenleven in de concrete context.’ Het is een werkdefinitie omdat een doel van het project ook is om beter zicht te krijgen op het eigene van ‘profetische prediking’ in de gereformeerde traditie.

Voorbeelden

Prediking die transformatie en vernieuwing beoogt of bewerkt resoneert altijd in een concrete situatie: hoorders herkennen de uitleg van de Schrift als het gezaghebbende Woord van God, omdat de prediking van het Woord van God, het Woord van God zelf is (Heinrich Bullinger). De gemeente wordt voor God gezet, hetzij getroost door het evangelie, hetzij geconfronteerd en gecorrigeerd. Niet alle profetische prediking is door tijdgenoten als zodanig herkend en gewaardeerd, soms blijkt iets pas achteraf ‘profetisch’ te zijn.

Het project staat open voor creatieve voorstellen, mits preken als bronnenmateriaal gebruikt worden en de focus van het onderzoek gericht is op de beantwoording van de vraag: ‘Wat is kenmerkend voor die gereformeerde prediking die zich aandient – of later herkend wordt – als profetisch? Zonder te pretenderen uitputtend te zijn, geven we enkele mogelijkheden.

Het zou bijvoorbeeld fascinerend kunnen zijn om een vergelijkend onderzoek te doen naar preken van Nederlandse theologen of predikanten in verschillende contexten. Dat kunnen verschillende historische contexten zijn (uit een zestiende-eeuwse vluchtelingengemeente, uit de Nadere Reformatie, uit de periode van de Nijkerkse beroeringen, uit het Reveil, of uit de Tweede Wereldoorlog). Je zou echter ook kunnen denken aan verschillende hedendaagse geografische of sociale contexten.
Je kunt ook denken aan een diepere analyse van de preken uit één periode of van een persoon.
Het is ook mogelijk om na te gaan hoe een specifiek Bijbelgedeelte in verschillende contexten is uitgelegd. We zouden kunnen beschrijven hoe actuele preken het profetische gestalte geven in de huidige context.
Er zijn preken die ooit profetisch gevonden werden, maar later en nu niet meer of omgekeerd. Empirisch-homiletisch onderzoek naar de receptie kan ook veel inzichten genereren.
Zonder het woord ‘profetisch’ meteen te vervangen door ‘invloedrijk’ zou je ook empirisch te werk kunnen gaan aan de hand van vertalingen en herdrukken.
De prediking in tijden van opwekking, zoals de Great Awakening of opwekkingen op kleinere schaal, zou ook onderzocht kunnen worden. Het is bekend dat opwekkingen ook altijd weerstand oproepen. Waar zit die weerstand in en hoe verhoudt die zich tot het profetische en transformerende karakter van de prediking?
De weerstand tegen profetische preken zelf zou ook een voorwerp van onderzoek kunnen zijn. Waarom riepen preken voor de afschaffing van de slavernij zoveel weerstand op en hoe zit dat in onze tijd met preken over klimaatverandering?
Het zou zelfs een optie kunnen zijn om ‘foute preken’ te analyseren, bijvoorbeeld preken die slavernij legitimeren of oproepen tot onderwerping aan onderdrukking.

In ieder geval moet het onderzoek beogen om een bijdrage te leveren aan het contemporaine debat over kerkzijn, belijden, hermeneutiek en prediking en de Nederlandse kerk in de 21e eeuw helpen in haar verstaan van wat ‘belijden in onze context’ zou kunnen, of zou moeten, zijn.

Verbinding

Dit onderzoeksproject verbindt de verschillende themagroepen van het CGC.

De themagroep ‘Ecclesiologie en belijdende teksten’ heeft veel kerkhistorische en analytische expertise in huis, en dat zou behulpzaam kunnen zijn in het selecteren van karakteristieke en representatieve preken uit verschillende historische periodes.

De themagroep ‘Hermeneutiek’ kan scherp waarnemen welke herkenbaar hermeneutische keuzes gemaakt worden in het te bestuderen materiaal, maar juist ook wat verrassend is en wat wellicht in onze academische discussie over hermeneutiek onbenoemd blijft of ongezien is.

De themagroep ‘Profetische prediking’ – waar de buitenpromovendi in eerste instantie aan gekoppeld zullen worden – kan meedenken over de vraag wat in de betreffende context als profetisch gezien kan worden, en welke percepties van het profetische een rol spelen.

In de context van de Faculteit Religie en Theologie kan dit onderzoek ingebracht worden in een interdenominationeel gesprek over wat als profetisch geldt. Het zou bijvoorbeeld spannend kunnen zijn om de visie op preken over gender en seksualiteit die elders in de kerk wellicht als profetisch worden gezien in gesprek te brengen met de orthodoxe visie die deze preken heel anders taxeert.

Werving

Van promovendi die aan dit project bij willen dragen, verwachten wij:

Een CV en een motivatiebrief waaruit instemming met de doelstellingen van het Cornelis Graafland Centrum en enthousiasme voor het project blijkt.
Een concreet voorstel voor een promotieonderzoek over ‘profetische prediking’ dat later uitgewerkt kan worden. Het voorstel bevat in ieder geval een heldere onderzoeksvraag en een beschrijving van de beoogde methode van onderzoek. Een format voor de latere uitwerking in een proposal is te vinden op de website van de Graduate School van FRT-VU (zie hieronder)
Een financieel plan – bijvoorbeeld voor een gedeeltelijke vrijstelling – inclusief een budget.
Een indicatie van de hoeveelheid tijd die aan dit onderzoek besteed kan worden.
Een voorlopige planning van de totale duur van het onderzoek.

Promovendi zijn bereid om zich in te schrijven bij de Graduate School of Religion and Theology aan de Vrije Universiteit (zie https://vu.nl/en/about-vu/more-about/graduate-school-of-religion-and-theology).

Aanmeldingen kunnen tot en met 15 oktober verstuurd worden naar de secretaris van het Cornelis Graafland Centrum, dr. Lourens Post (cornelisgraaflandcentrum@gmail.com). Voor overleg over een mogelijk onderzoek kan contact opgenomen worden met de directeur van het Cornelis Graafland Centrum, prof. dr. Henk van den Belt (020 5984207, h.vandenbelt@vu.nl).