column

Zij die faalden

Deze week verschijnt een monument van een studie over bevindelijk gereformeerden in oorlogstijd. Het is een proefschrift over eenvoudige calvinisten en hun leiders in de crisisjaren, tijdens de bezetting en na de bevrijding.

Goed, grijs of gewoon fout in hun houding tegenover het nationaalsocialisme. Ook zij die faalden, veelal onbegrepen door tijdgenoten, willen door het nageslacht begrepen worden.

Neem Arie Kaptein, geboren in 1909 als zoon van Aaltje Kaptein. Wie zijn vader was, heeft hij misschien nooit geweten. Zijn moeder trouwde met een weduwnaar, eigenaar van een drukkerij aan de Ringdijk in Slikkerveer, bij de naar hem genoemde Put van Van Gent. De stiefvader had niet veel op met het ‘voorkind’ van zijn vrouw. Maar Arie Kaptein moest vooruit in zijn leven. Hij werd in Rotterdam journalist bij De Banier, het dagblad van de Staatkundig Gereformeerde Partij. Hij schreef vele pagina’s vol, rechtzinnig en deutschfreundlich. Nu eens preekte hij als oefenaar in Scheveningen, dan weer werkte hij samen met hoge ooms in de Nationaal-Socialistische Beweging. Niemand vertrouwde hem echt.

Hij schreef een feuilleton over verzetsstrijders: Tussen verraders en spionnen. Zijn vrouw beviel van een dochter en stierf. Arie hertrouwde en vertrok naar Kaapstad. Nu schreef hij over de Boerenoorlog: De helden van Zuid-Afrika. Prachtige christelijke jongenslectuur, oordeelden De Saambinder en De Waarheidsvriend. Wist iemand wie schuilging achter het pseudoniem Daan Maas?

Ik heb zijn persoonskaart opgevraagd. Kaptein blijkt in 1977 te zijn gerepatrieerd en tot zijn dood in 1989 ook nog eens vlak bij mij te hebben gewoond. Misschien heb ik hem wel eens ontmoet in een winkel of bij de bushalte. Stel je voor dat ik naast hem heb gestaan bij een vuilcontainer, terwijl hij brieven uit zijn Baniertijd weggooide. Wat had ik hem niet kunnen vragen over zijn drijfveren, successen en teleurstellingen, om een beetje te peilen hoe een gereformeerde jongen kon accommoderen, collaboreren, resisteren en overleven.

Komende dagen herdenken we onze helden. Hun tegenhangers komen ongemakkelijk in beeld. Laten wetenschappers en journalisten over hen schrijven wat over hen gezegd moet worden. Maar laten wij ook denken aan de losers. Zij waren mensen.

Fred van Lieburg

Deze week ook aandacht voor hervormd-gereformeerden en de bezetting.