De Bijbel is een boek, ooit tot ons gekomen in de vorm van handschriften, in gedrukte vorm en nu in digitale vorm. In welke vorm ook: de Bijbeltekst is een heilige tekst.
De Bijbeltekst is de vaste grond waarop we staan – dat is een ronduit reformatorische gedachte. Tegelijk belijdt de kerk dat die tekst meer is dan woorden of letters op papier. De Bijbeltekst heeft meer te bieden dan een beschrijving van de geschiedenis van Israël of de daden en woorden van Jezus.
Dat ‘meer’ van de Bijbel is onopgeefbaar. Dat ‘meer’ is de Heilige Geest. Hij is het die de schrijvers van de Bijbel inspireerde, en die ook vandaag ons hart opent en ons verstand verlicht. Het is belangrijk om dat te blijven benadrukken.
De Bijbeltekst is meer dan alleen een tekst. Die overtuiging wordt breed gedeeld binnen de theologie, al verschillen de accenten. Met het Woord bedoelen we doorgaans de Bijbel; al wordt ook Christus het Woord genoemd – maar dat terzijde. Het Woord verwijst naar de Geest en wordt tegelijk door de Geest gedragen. Tussen Woord en Geest bestaat een hechte verbondenheid, die niet verbroken mag worden – maar ook niet willekeurig verbreed.
Toch ligt juist in die verbreding de kern van veel hedendaagse theologische en hermeneutische benaderingen. In recentere ontwikkelingen wordt de Geest steeds sterker verbonden met onze context – met onze eigen situatie en omstandigheden. Steeds vaker wordt benadrukt hoe belangrijk het is te beseffen dat we de Bijbel altijd lezen vanuit de context waarin wij zelf leven.
Slavernijverleden
Dat onze context ertoe doet, is duidelijk. Christenen in Nigeria lezen de Schrift anders dan in India, en ook daar weer anders dan in Nederland. Wie in armoede leeft, zal zich eerder aangesproken voelen door profetische teksten die uitbuiting veroordelen dan iemand uit de middenklasse.
In onze traditie is maar al te vaak over deze profetische teksten heen gelezen door ze te vergeestelijken. Recent heeft het slavernijverleden van Nederland veel aandacht gekregen. De kerk was traag om hiertegen te protesteren. Ook dat was een blinde vlek. Het is dus terecht dat er aandacht wordt gevraagd voor onze context – die helpt ons kritisch te kijken naar onze eigen blinde vlekken.
Het hedendaagse contextuele Bijbellezen gaat echter verder. Het wil niet alleen behoeden voor de eenzijdigheden die we allemaal hebben, maar ziet de context als de ruimte waarin het Woord van God weerklinkt. Je zou ook kunnen zeggen: het Woord kan slechts klinken dankzij die ruimte. De context brengt de Schrift tot spreken. Het Woord van God is immers niet tijdloos – het is nooit los van een context.
In dit verband komt het reformatorische belijden, en vooral het sola scriptura, zwaar onder druk te staan. Wie zo veel nadruk legt op het gezag van de Schrift, zou – volgens deze redenering – de Bijbel losmaken van tijd en omstandigheden en daardoor geen antwoord hebben op actuele vragen. Het verrassende is echter dat juist Luthers oproep om het Woord te laten staan in zijn tijd uiterst actueel was en een ongekende invloed had – zó groot zelfs, dat het de loop van de geschiedenis heeft veranderd.
De stichting van de staat Israël is een duidelijk voorbeeld van Gods hand in de geschiedenis
Schepping en geschiedenis
Toch blijft de vraag ons bezighouden of het verstaan van het Woord van God ooit los kan staan van onze context. Maar welk gewicht mag die context eigenlijk krijgen? Als we, met artikel 2 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, belijden dat God Zich op twee manieren openbaart – in de Schrift en in de schepping – dan mogen we toch ook zeggen dat God spreekt in en door de gebeurtenissen van de geschiedenis?
Er is immers ook zoiets als Gods hand in de geschiedenis. Een duidelijk voorbeeld daarvan is de stichting van de staat Israël. Al sinds de zestiende eeuw zagen veel christenen ook in het afwerpen van het Spaanse juk een geloofsstrijd, waarin zij Gods hand herkenden. Dat geldt evenzeer voor gebeurtenissen in het persoonlijke leven: een bijzondere uitredding, een onverwachte genezing, of de wijze waarop God ons leven leidt – en nog zoveel meer.
Maar de norm voor die openbaring is en blijft het Woord van God, anders komen we in dopers vaarwater terecht. In de tijd van de Reformatie maakten de dopersen de Heilige Geest los van de Schrift. Ook theologen die zich met hermeneutiek bezighouden, lopen dit gevaar. Niet door een ontkoppeling van Woord en Geest, maar wel door verbreding van het werk van de Geest en een versmalling van het Schriftgezag.
De gevaren die hier dreigen, willen zij ontwijken door aan de kerk een belangrijke taak toe te kennen, namelijk om door Woordverkondiging, liturgie, gesprek en gebed, een gemeenschap te vormen die in staat is een weg te wijzen in de huidige klemmende problematiek. Minder nadruk ligt op de Schrift en meer nadruk op het beraad van christenen waarin de Geest werkzaam is, die nieuwe wegen wijst. Hoe werkt dit beraad?
"*" geeft vereiste velden aan