Voortplantingstechnologie
Baby’s in kunstmatige baarmoeders laten groeien. Dat is wat EctoLife wil bereiken (zie kader). Dit soort initiatieven vormt een uitvergroting van technologische ontwikkelingen, die de afgelopen decennia razendsnel gingen. Hebben we als christenen voldoende zicht op de schaduwzijden ervan?
Ook minder vergaande stappen in ‘hulp bij zwanger worden’ staan in dezelfde ontwikkeling, met in principe vergelijkbare ethische kanttekeningen.
Voortplantingsgeneeskunde
Wat ging vooraf? Louise Brown, de eerste ivf-baby, kwam slechts 45 jaar geleden ter wereld en haar geboorte betekende een nieuwe fase in de voortplantingsgeneeskunde. Het ontstaan van nieuw leven vindt bij ivf (reageerbuisbevruchting) volledig in de technische omgeving van het laboratorium plaats. Bij icsi (vanaf 1992) is het aandeel van de techniek zelfs nog groter. Daarbij wordt een zorgvuldig geselecteerde en bewerkte zaadcel rechtstreeks in een eicel gebracht, waarna de celkernen samensmelten: het begin van een nieuw uniek individu. Inmiddels is ongeveer één op de dertig geboren kinderen verwekt door middel van ivf of icsi. Icsi staat voor Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie.
Ethische vragen
Ook binnen de kerk worden steeds meer kinderen geboren die met behulp van ivf of icsi zijn verwekt. Lang niet alle ouderparen verdiepen zich vooraf even goed in de ethische implicaties. En dat terwijl met de toegenomen mogelijkheden de ethische dilemma’s ook toenemen. Ik zoom in op de meest heikele dilemma’s, maar er zijn er meer.
Hoe ver mag je weggaan van de natuurlijke situatie, waarbij kinderen geboren worden uit de intimiteit tussen een man en een vrouw? Bij kunstmatige inseminatie (IUI) vindt de mogelijke bevruchting – weliswaar met behulp van medisch handelen – plaats in het lichaam van de vrouw. Bij de andere vormen van kunstmatige bevruchting is dat niet meer het geval en verplaatst de voortplanting zich geheel naar het laboratorium.
Ingevroren
Bij ivf is het gangbaar dat er meerdere eicellen bij de vrouw worden ‘geoogst’. Dit is een belastende en kostbare ingreep, waardoor de wens bestaat om in een keer zoveel mogelijk eicellen daadwerkelijk te bevruchten. Maar een meerlingzwangerschap geeft een verhoogde kans op complicaties. Daarom wordt er bij voorkeur één embryo teruggeplaatst. Dat levert de vraag op wat er met die bevruchte eicellen gebeurt? Deze worden ingevroren voor gebruik bij een volgende poging om zwanger te worden. Ook vindt er regelmatig selectie plaats waarbij alleen de best delende embryo’s worden bewaard. De praktijk leert dat je als stel niet altijd invloed kunt uitoefenen op de keuze om alle embryo’s te gebruiken.
Hoe natuurlijk en wenselijk is het om net ontstaan leven stil te zetten in de ontwikkeling? Inmiddels is er een voorbeeld beschikbaar waarbij een kind pas 27 jaar na de bevruchting daadwerkelijk geboren werd. Minder bekend is de mogelijkheid om (onbevruchte) eicellen in te vriezen en die bij een nieuwe poging te laten bevruchten met zaad van de eigen man. De praktijk laat zien dat ook christelijke stellen kiezen voor het invriezen van bevruchte eicellen. Zij kunnen ongetwijfeld de intentie hebben om deze te gebruiken voor een nieuwe poging om zwanger te worden. Maar bij het ontdooien gaan er embryo’s verloren en dan hebben we het over pril leven dat tenietgaat. Het is goed om te beseffen dat er bij de natuurlijke situatie ook bevruchte eicellen te gronde gaan. Het verschil is dat dit dan niet het gevolg is van menselijk ingrijpen.
Pril nageslacht
Met het invriezen van embryo’s voor latere ivfpogingen neem je een voorschot op een onzekere toekomst. Want voor het tot terugplaatsing komt, kan een van de partners overlijden of kunnen er andere onmogelijkheden opdoemen om een volgende zwangerschap te dragen. Wat doe je dan met het prille nageslacht dat zich in de vriezer bevindt? Er zijn dan drie mogelijkheden die allemaal hun eigen ethische bezwaren kennen: het laten vernietigen van de embryo’s, ze doneren aan de wetenschap of ze doneren aan wensouders die zelf geen mogelijkheden hebben om een ivf-traject in te gaan. Het meest in overeenstemming met de eerbied voor het leven is het doneren aan wensouders. Maar je hebt geen of weinig zeggenschap over de context waarin het kindje daadwerkelijk zal opgroeien. Dat kan betekenen dat je kindje zal opgroeien bij twee mensen van hetzelfde geslacht, want steeds meer samenlevingsvormen worden in Nederland erkend en bevestigd door regelgeving. In toenemende mate is het krijgen van (al of niet eigen) nageslacht een recht waarin uit algemene middelen moet worden voorzien, voor al die verschillende samenlevingsvormen. De Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting regelt onder andere het recht op informatie van het kindje dat bij andere ouders geboren gaat worden. Met het doneren is het boek dus niet gesloten. Je weet dat er een of meerdere ‘biologisch eigen kinderen’ rondlopen en dat die op enig moment contact kunnen opnemen.
Nieuwe vraagstukken
Het voorgaande laat zien dat lang niet in alle gevallen de felbegeerde zwangerschap ontstaat zonder akelige dilemma’s, waar geen optimale oplossing meer voor is. Ook zonder dat die dilemma’s zich voordoen, is het van belang om te beseffen dat de vruchtbaarheidsbehandelingen in een ontwikkeling staan waarbij we God steeds minder nodig lijken of denken te hebben. Ivf en icsi hebben de deur geopend voor de nieuwe vraagstukken van vandaag: het maken van designer-baby’s, ingrijpen in embryo-DNA en selecteren van al dan niet gewenst leven. Het is goed om dat te beseffen.
Ook de gedachte aan een babybroederij is niet mogelijk zonder deze kunstmatige bevruchtingsmethodes. Als individueel koppel draag je daar wellicht niet direct verantwoordelijkheid voor, toch sta je wel in een ontwikkeling waarbij het wonder van nieuw leven, dat we uit Gods hand mogen ontvangen, steeds meer buiten beeld raakt.
Pastorale opstelling
Ongewenste kinderloosheid is niet alleen een medisch of een ethisch probleem. Het vraagt van kerkenraad en gemeente een pastorale opstelling en veel fijngevoeligheid. Is er oog voor het rouwproces dat bijna altijd samengaat met een onvervulde kinderwens? Eenzaamheid en onbegrip bij de omgeving versterken het verdriet en kan het verlangen aanwakkeren om alles in het werk te stellen om ook biologisch eigen kinderen te krijgen. Is er ruimte om samen te bidden en te zoeken naar begaanbare wegen om met het begrijpelijke verlangen naar eigen kinderen om te gaan? Mag alles wat kan? Hoe kun je het perspectief verbreden: kinderen zijn een zegen, maar er zijn meer wegen naar een leven dat God eert en de naaste dient.
Langdurig bezig zijn met hulp bij zwanger worden kan het rouwproces uitstellen tot het moment dat echt alles is geprobeerd. We zien in de praktijk dat een vruchtbaarheidstraject een grote aanslag kan plegen op de relatie. Hoe kun je gezond rouwen als je met lege handen staat na een soms loodzwaar medisch traject dat niet bracht wat je ervan hoopte?
Babybroederijen
In december 2022 besteedde het Reformatorisch Dagblad aandacht aan de mogelijkheid om kinderen volledig in een kunstmatige baarmoeder te laten groeien tot aan de ‘geboorte’. De Berlijnse filmmaker Hashem Al-Ghaili is initiator van het project EctoLife. Hij ziet bij voorkeur grote ‘babybroederijen’ waar per jaar tienduizenden kinderen in een capsule worden ‘afgeleverd’. Met een app kan de ontwikkeling van het eigen nageslacht worden gevolgd, terwijl beide partners aan hun carrière werken en fit en uitgerust aan de start verschijnen.
Is dit verre toekomstmuziek? De meningen daarover zijn verdeeld. Een wake-up call is het zeker, zo’n artikel.