Van duisternis naar licht

Poëziebundels kunnen een neutrale titel hebben zoals 'Gedichten' of ’Verzen’. Maar het kan ook anders. Beslist niet neutraal is de titel ‘Kyrie’ van een Duitse liedbundel uit 1938, legt neerlandicus dr. J. de Gier uit.

Deze titel is nadrukkelijk bedoeld als een belijdenis en stellingname. Hoewel de titel niet voor iedereen direct begrijpelijk zal zijn, is het Griekse woord kyrie niet helemaal vreemd in ons taalgebied. Ik denk aan het kerstlied ‘Nu syt wellecome’, dat uit de Middeleeuwen stamt – de spelling maakt dit al zichtbaar – en nog steeds rond Kerst veel wordt gezongen.

Elk couplet daarvan eindigt met de korte refreinregel: Kyrieleys, een verkorting van het Griekse kyrie-eleison (= ‘Heere, ontferm U’), een gebruikelijke smeekbede in de middeleeuwse liturgie. Hiervan afgeleid ontstond ook de term ‘leis’ als benaming voor een godsdienstig lied, in het bijzonder een kerstlied met een refrein.

Ook de titel Kyrie zou heel goed kunnen samenhangen met de smeekbede kyrie-eleison.

Troost

De dichter van Kyrie is Jochen Klepper (1903-1942), over wie reeds eerder in dit blad is geschreven, met name over zijn dagboek. Omdat hij getrouwd was met een Joodse vrouw, heeft hij met zijn gezin de beklemming, gruwelen en vrijheidsbeperkingen van het naziregime aan den lijve ondervonden.

In die moeilijke tijd, waarin naar zijn mening ook de Evangelische Kirche te weinig afstand nam van het nationaalsocialisme, viel hij terug op de Bijbel. In zijn dagboek schreef hij: de belofte is dat ‘God ons te midden van de angst van de wereld bij het geloof wil houden en dat Hij ons in het geloof verlost van het oordeel’. Sola fide! Die troost wilde hij vertolken in poëzievorm en deze kant van zijn schrijverschap zag hij als ‘een soort predikantschap’.

In de duistere tijd van het naziregime wilde hij deze principiële boodschap doorgeven: terug naar het onvervalste evangelie, vasthouden aan ‘het kruis, het sacrament en het Woord’. Te midden van kwelling en vertwijfeling niet geloven in Hitler als ware leider, maar in God als Leidsman, in Christus als de ware Redder. Zo ontstonden zijn gedichten, kerkelijke liederen, verzameld in de bundel Kyrie.

Kerstnacht

Kyrie bevat geestelijke liederen gerelateerd aan het kerkelijk jaar: Kerst, Oudjaar, Nieuwjaar, Pasen, Pinksteren, Doop, Avondmaal. Een van de kerstgedichten daarin is ‘Lied in de Kerstnacht’, dat ik citeer uit de uitgave Het licht breekt door de wolken, een bundel vertalingen door Titia Lindeboom, die ondersteund werd door de dichteres Ria Borkent.

Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van 20 december 2016.