Bij het lezen van de Bijbel stuit je op de term ‘rest’ of ‘overblijfsel’. Vooral de profeten spreken hierover. Toch krijgt dit begrip niet zo vaak aandacht. En dat is niet terecht.
Het woord ‘rest’ heeft in ons spraakgebruik meestal een negatieve klank. Je kunt denken aan wat waardeloos is geworden: een etensrest, een auto op de schroothoop, een allerlaatste winkelvoorraad van de bakker. Het liefst wil je zo snel mogelijk van een restant af.
Heeft de term ‘rest’ in de Bijbel ook een negatieve klank? Ja en nee. Hoewel het woord niet vaak wordt genoemd, heeft de zaak in elk geval veel meer betekenis dan we op het eerste gezicht denken. Via de restgedachte krijgen we zicht op God en Zijn werk. In dit artikel letten we op wat het Oude Testament over de rest zegt.
Noach
In Genesis kom je de restgedachte al tegen in de geschiedenis van Noach. Na de zondeval gaat het met de mensheid van kwaad tot erger. Noach en zijn gezin vormen een uitzondering: ‘Alleen Noach bleef over, en wat met hem in de ark was.’ (Gen.7:23) Dit staat tegen een inktzwarte achtergrond, want bijna de hele mensheid verdrinkt in het water van de zondvloed.
Nu wordt Noach niet gered omdat hij een beter mens is dan al zijn tijdgenoten, ook al wandelt hij met God. Alles is te danken aan Gods genade. Tegelijk zie je bij hem wat kenmerkend is voor de rest in de Bijbel: het gaat hierbij om gelovigen die in donkere tijden met God wandelen. Op deze manier komt Zijn trouw in Noach en de zijnen aan het licht en dat is hoopvol. Via Noach laat God Zijn schepping namelijk niet los, zoals Hij via het teken van de regenboog laat zien. Zijn plan gaat door in de tweede wereld.
Jozef
Omdat de wereld ook na de zondvloed verdorven is, kiest de HEERE voorlopig maar één man uit en in hem maar één volk. In de roeping van Abraham ontdek je opnieuw de dubbele lading van de restgedachte. De beperking tot één volk houdt het oordeel in over de wereld. Eigenlijk kunnen we Israël de ‘rest van de volken’ noemen. In deze rest gloort hoop, want Abraham hoort dat in zijn nageslacht de hele aarde zal worden gezegend (Gen.12:3).
In de tijd van Jakob komt de rest in de problemen door de dreiging van een hongersnood. De redding van Jakobs gezin is de achtergrond van de Jozefsgeschiedenis. Als Jozef eenmaal onderkoning is geworden en zich bekend heeft gemaakt aan zijn broers, licht hij namelijk de sluier op van Gods plan: ‘God heeft mij vóór jullie uitgezonden, om voor jullie een overblijfsel veilig te stellen, en jullie door een grote uitredding in het leven te behouden.’ (45:7) Jozef is dus onderkoning geworden om Gods volk toekomst te bieden. Blijkbaar kunnen ook gevaarlijke omstandigheden het voortbestaan van de rest bedreigen, en niet alleen zonde en ongehoorzaamheid.
Elia
De geschiedenis van de HEERE en Israël is er een van zonde en genade, zoals ook in het optreden van Elia blijkt. Hier komt de restgedachte opnieuw naar voren. Na zijn overwinning op de berg Karmel, waar hij vuur van de hemel heeft gebeden, raakt Elia aan de grond. Hij vreest dat er niemand is overgebleven die de HEERE werkelijk dient. Dan bemoedigt God Zijn moedeloze dienaar: ‘Ik zal er in Israël zevenduizend overlaten, allen die de knieën niet gebogen hebben voor de Baäl, en allen van wie de mond hem niet gekust heeft.’ (1 Kon.19:18)
Nu ontdekken we pas goed dat er ook dwars door Israël een scherpe scheiding loopt. De restgedachte is aangrijpend, want velen van het volk blijken de HEERE dus niet werkelijk te dienen. Maar in de zevenduizend ligt hoop voor de toekomst: Gods werk gaat in een donkere tijd door.
Jesaja
De restgedachte is vooral te vinden bij de profeten. Jesaja profeteert in het tweestammenrijk Juda, waar hij de zonden openlegt, waarschuwt voor het komende oordeel en oproept tot bekering. De vijanden zullen veel verwoesten, maar toch blijft er een rest over: ‘Als de HEERE van de legermachten ons niet een gering aantal ontkomenen had overgelaten, als Sodom zouden wij geworden zijn; wij zouden Gomorra gelijk geworden zijn.’ (Jes.1:9)
In een dreigende tijd krijgt de zoon van Jesaja een hoopvolle naam. De jongen heet Sjear-Jashub, wat betekent: een rest zal terugkeren (7:3; vgl. 10:20-21). De restgedachte laat ook hier zien hoe diep de afval van de HEERE is doorgedrongen onder het volk. Omdat Israël niet luistert naar de profetische prediking, staat het oordeel van de ballingschap voor de deur.
Tegelijk klinkt in het overblijfsel door dat de HEERE trouw blijft aan Zijn beloften en de deur naar de toekomst openhoudt. Dan komt er echte vernieuwing, want de teruggekeerde rest zal op de HEERE vertrouwen: ‘Op die dag zal het gebeuren dat de rest van Israël en wie van het huis van Jakob ontkomen zijn, niet langer zullen steunen op hem die hen geslagen heeft, maar zij zullen steunen op de HEERE, de Heilige van Israël, in trouw. Die rest zal terugkeren, de rest van Jakob, naar de sterke God.’ (10:20-21)
Nieuw bij Jesaja is dat de restgedachte wordt verbonden met de verwachting van een nieuwe David, de Messias. Hij krijgt de naam Immanuel (7:14) of ‘Twijgje uit de afgehouwen stronk van Isaï’ (11:1). Op deze Verlosser zal de genoemde rest zich gelovig richten.
Amos
In het tienstammenrijk Israël verkondigt de profeet Amos Gods oordeel eveneens in aangrijpende woorden. Het zal zo zwaar zijn dat er van Israël niets meer lijkt over te blijven: ‘Zo zegt de HEERE: Zoals een herder uit de muil van de leeuw twee pootjes of een stukje van het oor redt, zo zullen de Israëlieten gered worden.’ (Am.3:12) Er zal dus maar een klein overblijfsel worden gespaard. Tegelijk vormt deze rest het bewijs dat de HEERE Zijn volk opnieuw zal zegenen, zoals het slothoofdstuk laat horen. Er komt een tijd van herstel en bloei.
Zefanja
Als Zefanja optreedt, is de Babylonische ballingschap niet meer ver weg. Bij deze profeet vormt de restgedachte onderdeel van Gods plan. De nadruk ligt immers op de woorden ‘Ik zal’. Dwars door het oordeel heen zal de HEERE ervoor zorgen dat een rest Hem dient: ‘Maar Ik zal in uw midden doen overblijven een ellendig en arm volk. Zij zullen op de Naam van de HEERE vertrouwen.’ (Zef.3:12) Geestelijke vernieuwing houdt in dat deze rest alleen de HEERE als houvast overhoudt. Juist dit vertrouwen op de HEERE geeft hoop voor de toekomst, zodat Zefanja’s profetie met blijdschap kan eindigen.
Zacharia
Na de ballingschap spreekt de profeet Zacharia over een rest. Dat is niet vreemd, want hij verkondigt Gods boodschap aan de teruggekeerden uit de ballingschap, het deel dat geestelijk gezuiverd uit het oordeel is gekomen. Ook dan zijn er zorgen over het geestelijke welzijn van een volgende generatie, zodat nieuwe toewijding nodig is. Dit zal weer door het oordeel heengaan, waarbij eerst de Herder wordt geslagen en vervolgens de meerderheid van het volk ten ondergaat.
Het laatste hoofdstuk van de profetie schildert echter een nieuwe toekomst voor een gezuiverde minderheid (Zach.13:7-9; 14). Daarin krijgen ook de heidenvolken een plaats, een notie die bij de profeten voor de ballingschap al volop voorkomt.
Na het Oude Testament
Na het Oude Testament is de restgedachte sterk aanwezig bij groepen die zich beschouwen als Gods uitverkoren volk. We kunnen denken aan de Joodse stroming van de Essenen in de nederzetting van Qumran. Zij zien zichzelf met hun Messiasverwachting op een unieke plaats staan. Een ander voorbeeld zijn de Farizeeën. Zij treden in de Evangeliën op als een selecte groep omdat ze uiterst serieus met Gods geboden omgaan, maar daaraan een hele reeks bepalingen hebben toegevoegd. Toch zijn deze bewegingen niet de rest die de HEERE bedoelt, als we zien hoe Jezus op de Farizeeën reageert.
Vragen
1. De restgedachte in het Oude Testament laat zien dat Gods verlossing steeds weer door het oordeel heengaat. Wat zegt dit over de HEERE?
2. Kun je Hem eren om Zijn weg en werk? Of vind je dit juist moeilijk?
Dubbele lading
Wat leer je van de restgedachte in het Oude Testament? In de eerste plaats dat de zonde diep ingrijpt en Gods plan lijkt te verstoren. God neemt het kwaad zo hoog op dat eerst de totale mensheid en daarna Israël helemaal ten onder lijken te gaan. Er blijft slechts een kleine minderheid over. Toch leert de restgedachte ook dat God trouw blijft aan Zijn verbond met Israël en zo aan Zijn liefdevolle bedoeling met de mensheid. De restgedachte heeft dan ook de dubbele lading van oordeel én genade. Preciezer gezegd: Gods verlossing gaat steeds weer door het oordeel heen. Het is een weg die boven ons menselijk verstand uitgaat, maar waarlangs Hij de eer krijgt.
Dat is heel wat anders dan wat iemand als Charles Darwin heeft geschreven over de rest. Volgens de grondlegger van de evolutietheorie speelt daarbij het principe van de ‘overleving van de sterkste’ (survival of the fittest). Deze opvatting legt kracht in mensen en rassen. Laten we na dit stukje heilsgeschiedenis onder de indruk komen van Gods ondoorgrondelijke weg en werk. Laten we Hem verwonderd belijden met de woorden: Wie is een God als U?
Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!