column

Jan Rap en zijn kerk

‘Al Gods volk gaat met mij mee, Jan Rap en zijn maat blijven achter', zei Bram Kuyper toen hij de Nederlandse Hervormde Kerk verliet.

‘Dan hoor ik voortaan bij Jan Rap en zijn maat’, antwoordde Flip Hoedemaker om aan te geven dat hij niet meeging met de Doleantie.

Het is een mooi verhaal, maar niet voor een waarheidsvriend. Kuyper heeft dit nooit gezegd en Hoedemaker heeft nooit gezegd dat Kuyper dit ooit gezegd heeft. Het is een legitimerende legende van de Confessionele Vereniging, die Hoedemaker als geestelijke vader eert. Ze illustreert haar eenheidsideaal: ‘Heel de kerk en heel het volk’. Om die reden werd de anekdote ook populair bij de Gereformeerde Bond, althans in de periode dat Hoedemaker als peetoom in de hervormd-gereformeerde beweging werd ingelijfd.

‘Jan Rap en zijn maat’ is een oude uitdrukking voor ‘de gewone man’. Door een gedicht van een remonstrantse dominee kreeg het in 1859 de betekenis van ‘de moderne christen’, die neerkeek op traditioneel geloof en trouwe kerkgang. Inderdaad, die Jan Rap ging niet mee naar het nieuwe gereformeerde kerkverband.
Intussen ging de kerkgeschiedenis haar wonderlijke gang. Zeker, niet al Gods volk is met Kuyper meegegaan. Velen zijn gebleven, of ze nu korte of dubbele achternamen hadden. Maar in de eeuw die volgde, is de vaderlandse kerk door Jan Rap en zijn maat massaal verlaten. En in de Gereformeerde Kerken deden ze zowel modernisme als kerkverlating dunnetjes over.

Anno 2014 zijn de kerken alweer tien jaar verenigd en vieren de confessioneel-hervormden hun 150e verjaardag. Op een symposium in Nijkerk vragen zij zich af of er nog toekomst is voor modaliteiten als ‘Smaakmakers en Waakhonden’. Juist deze riedel riekt naar rivaliteit, het richtingsdenken dat Kuyper wilde doorbreken.
Is de Protestantse Kerk in Nederland nog een kerk voor Jan Rap en zijn maat? Heeft het huis van Gods volk nog aantrekkingskracht op Jan met de pet? Of zijn Gods kinderen per definitie ‘kleine luyden’ in tweeërlei zin? Laten leiders waken voor velerlei smaak, sociaal en cultureel, maar enerlei richting, religieus en confessioneel. Geen kerk voor Jan Modaliteit, maar gewoon voor Jan Modaal. Met dank aan Bram en Flip.

Fred van Lieburg

Rectificatie (7-4-2014)

Dr.ir. J. van der Graaf attendeerde mij op de bronnen van de bekende woordenwisseling tussen A. Kuyper en Ph.J. Hoedemaker, waaruit blijkt dat beide theologen wel zeker de woorden ‘Jan Rap en zijn maat’ in de mond namen. Ik baseerde mij op uitspraken van dr. G.Ph. Scheers, biograaf van Hoedemaker, en ds. A.M. Lindeboom. Maar oud-hoofdredacteur Van der Graaf blijkt een grotere kenner. Waarvan akte.