Iedereen kijkt naar de jeugd

Hoe ouder iets is, hoe beter. Zo was het vroeger, toen de ouderdom het brandpunt van de beschaving was. Was is er tussen toen en nu gebeurd? Dr. Ewald Mackay over wat het zegt dat oud vandaag ‘afgeschreven' is?

Isaäc da Costa schreef in 1823 zijn brochure Bezwaren tegen den geest der eeuw. In dit pamflet ging hij uit van het bestaan van het wonderlijke fenomeen van de ‘geest der eeuw’. In zijn woorden weerklinkt iets van de Prediker waarin Salomo sprak over God die ‘de eeuw in het hart heeft gelegd’. Da Costa probeerde woorden te geven aan de ‘geest der eeuw’ die sinds de Franse Revolutie waaide in Europa.
Je zou deze ‘geest der eeuw’ ook ‘tijdgeest’ kunnen noemen. Wat is toch dat wonderlijke verschijnsel van de tijdgeest? Hoe komt het dat er een bepaalde nieuwe wind gaat waaien in een tijd? Lange tijd hadden we, bijvoorbeeld, het ideaal van de multiculturele samenleving. Iemand als Janmaat die zich daar twintig jaar geleden tegen verzette, kwam zelfs in de gevangenis. Ineens was daar Pim Fortuyn, die, oneindig veel scherper dan Janmaat, de multiculturele samenleving bekritiseerde, en toen ging het óm. Blijkbaar moet een tijd rijp zijn voor een verandering én er moeten begaafde mensen zijn die de nieuwe tijdgeest aanvoelen en uitdrukken.

Voor de moderne historicus is de tijdgeest een riskant ding. Hij kan er niks mee. Hij ziet enkel waarneembare concrete gebeurtenissen of ideeën en hij zal hooguit zeggen dat de som van al die zaken een bepaalde tendens vormt.
Een christelijke historicus zal een laag dieper kijken. Hij gelooft immers in de ‘geestelijke machten in de lucht’. De wereld is een toneel waarop aan de ene kant God, de niet-gevallen engelen en de ‘mensen van het welbehagen’ en aan de andere kant Satan, de gevallen engelen en de mensen die ‘in het duister wandelen’ strijden. Er is een strijd der geesten aan de gang die zichzelf uitdrukt in de tijdgeest.