Al wist Eusebius 1700 jaar geleden nog niet van de moderne Schriftkritiek, toch waarschuwde hij er toen al voor om de Heilige Schrift aan te passen aan de seculiere wetenschappelijke inzichten van zijn tijd. Daarom is het goed nieuws dat er weer een Nederlandse editie van zijn kerkgeschiedenis is verschenen.
Eusebius brengt ons een kleine tweeduizend jaar terug in de geschiedenis. Deze afstand in tijd heeft iets fascinerends. Het lezen van zijn werken geeft op bijzondere wijze een ervaring van verbondenheid met christenen uit verre tijden en plaatsen. Het betreft overigens een heruitgave van de vertaling van dr. Chr. Fahner, nu aangevuld met een informatieve inleiding met achtergrondinformatie en een bibliografie, geschreven door prof. H.A. Bakker.
Vooringenomenheid
Eusebius leefde ongeveer van 260 tot 340 n.Chr. Het grootste deel van zijn leven woont en werkt hij in Caesarea, het huidige Israël dat in zijn dagen Palestina wordt genoemd. Van zijn geschriften is zijn kerkgeschiedenis het meest bekend gebleven. Hierin beschrijft hij de geschiedenis van de kerk van Christus tot in zijn eigen tijd. Kenmerkend voor de kerkvader is zijn grote interesse in historische feiten en objectieve bronnen, zoals originele verslagen, brieven en decreten. Wel interpreteert hij de historische gegevens als heilsgeschiedenis, dat wil zeggen dat hij Gods hand herkent in de geschiedenis.
In onze tijd wordt dat veelal beschouwd als bewijs van vooringenomenheid, maar het is de vraag of het niet minstens even vooringenomen is om God bij voorbaat buiten de historische feiten te houden. Wie de objectiviteit van Eusebius bekritiseert, moet bedenken dat de huidige seculiere manier van geschiedschrijving evenmin objectief is vanuit het perspectief van de kerkvader gezien. De selectie en de interpretatie van de beschreven feiten zeggen immers veel over de historicus zelf, niet alleen vroeger maar ook vandaag.
Evangelie
Het gaat Eusebius om Christus, om Zijn Woord en om Zijn kerk. Daarom begint hij met de belijdenis dat Christus al bij Zijn Vader was voordat er iets werd geschapen. Vervolgens wijst hij op de aanwezigheid van Christus in de tijd van het Oude Testament. Het is belangrijk voor hem dat het Evangelie van Christus niet iets nieuws is van het Nieuwe Testament, maar dat het al ligt opgesloten in het Oude Testament.
Wanneer hij ingaat op de nieuwtestamentische tijd, geeft hij interessante details uit historische bronnen. Hiermee worden de bijbelse gegevens bevestigd en aangevuld. Hij verwijst bijvoorbeeld naar de Joodse geschiedschrijver Josephus. Deze niet-christen maakt nota bene melding van de opstanding van Christus en van de opzienbarende toename van christenen, zowel uit Joden als uit heidenen. Verder geeft Eusebius extra informatie over onder andere de vroege gemeente in Jeruzalem en over het allereerste zendingswerk in India en andere delen van de wereld.
Schriftkritiek
Als persoon heeft Eusebius een afkeer van polarisatie en zoekt hij naar wat christenen verbindt. Toch beschrijft hij de kerkgeschiedenis ook als een strijd om de waarheid. Een ketterij die in zijn eigen tijd stof doet opwaaien, is de bewering dat Christus alleen echt mens is geweest, en niet echt God. Een heel andere dwaling komt van Marcion en Mani, die beiden het Oude Testament verwerpen en betwisten dat onze Schepper de Vader van Jezus Christus is.
Een belangrijk thema in de Vroege Kerk is de huwelijksethiek.
Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 12 oktober 2023. Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!