blog

Nieuwe technologie vraagt om bezinning vooraf

Een drone aan de deur

Een poosje geleden kondigde het pakketbedrijf Deutsche Post DHL aan dat het proeven gaat doen om pakketjes met medicijnen op lastig bereikbare plaatsen, zoals eilanden, te laten bezorgen met een zogenaamde drone. Is dat een goed initiatief?

Een drone is een klein, onbemand vliegtuigje. We kennen het tot nu toe vooral in de context van de oorlogsvoering. Drones worden gebruikt voor militaire doeleinden zoals het ongezien bespioneren op het gebied van de vijand of het bestoken van die vijand met wapens.

In de militaire ethiek worden vraagtekens gezet bij die praktijk. Is dat wel een moreel toelaatbare vorm van het inzetten van technologie?

In Vrij Nederland

van 8 november 2014 was de rubriek ‘Oplossers’ gewijd aan deze problematiek. Het Amerikaanse leger zet namelijk in de strijd tegen IS ook drones in, maar daarbij vallen nogal wat burgerslachtoffers. Techniekfilosofe Christine Boshuijzen, die promoveerde op een proefschrift waarin ze de reformatorische wijsbegeerte gebruikte om de inzet van technologie in militaire missies te analyseren, verklaart deze ‘missers’ uit het feit dat er maar liefst 180 (!) mensen betrokken zijn bij zo’n drone-operatie, in plaats van 100 bij een F16-vlucht. Niet zo vanzelfsprekend dus, die inzet van drones voor militaire toepassingen.

Vreedzame doelen

Dat lijkt anders bij de inzet van die nieuwe vliegtuigjes als het gaat om vreedzame doelen. Het experiment van de Deutsche Post is daar een voorbeeld van. Het bezorgen van medicijnen kan haast hebben en wat kan er tegen zijn om een vliegtuigje in te zetten dat gemakkelijk en snel bij zo’n eiland kan komen en het pakje medicijnen afleveren?

De inwoners van het plaatsje Norddeich op Juist, het Duitse Waddeneilandje waar de eerste vluchten naartoe gaan, zijn er goed mee af. Ook internetboekhandel Amazon heeft al belangstelling getoond om bestellingen per drone te laten bezorgen. Dan hebben we het over big business

, want Amazon heeft nogal wat bestellingen te bezorgen. Weer wat kleinschaliger is het proefproject in de Verenigde Arabische Emiraten, waar op dit moment overheidsdocumenten worden afgeleverd met een drone.

Met een beetje fantasie zijn veel meer toepassingen te bedenken die gebruikmaken van het feit dat met zo’n drone gemakkelijk gebieden te bereiken zijn die voor andere transportmiddelen ontoegankelijk zijn. Zo kunnen drones prima worden ingezet om verkeersstromen te monitoren en zo sneller informatie over files te verzamelen dan met grote helikopters.

Bij rampen kunnen drones van onschatbare waarde zijn. Ze kunnen door rampgebieden vliegen en de locatie van met de dood bedreigde mensen doorgeven. Een drone kan een brandend gebouw binnenvliegen en vaststellen waar zich nog mensen bevinden.

Ontwikkelingslanden

De functie van het afleveren van goederen krijgt een meerwaarde als het gaat om ontwikkelingslanden, die vaak geen goede infrastructuur hebben voor bezorging. Misschien gebeurt het wel dat, net als bij telefonie met mobiele telefoons in plaats van een kabelnetwerk, deze landen gewoon een fase van technologieontwikkeling overslaan en meteen drones inzetten in plaats van een weg aan te leggen.

Zelfs bij militaire toepassingen zijn vreedzame doeleinden denkbaar. Eind vorig jaar zette de VN-vredesmacht in Oost-Congo drones in om met observaties gerichter de burgerbevolking te beschermen.

Nieuwe beslissingen

Het kan dus zijn dat we ook in Nederland in het dagelijks leven met drones te maken gaan krijgen. In plaats van de postbode komt er een drone aan de deur met ons bestelde pakje. Als we een wakend oogje willen houden op ons kind dat zelf naar school loopt, sturen we even de drone mee. En de patat halen we niet zelf meer bij de frietboer, want daar hebben we een drone voor.

Net als bij alle technologie gaat ons dat nieuwe beslissingen van ons vragen. Waarvoor en wanneer willen we die techniek inzetten? Voor een christen staat daarbij de vraag centraal of die techniek ons welzijn en dat van de naaste gaat dienen of juist bedreigen. Nog belangrijker: gaat die techniek onze relatie met de Heere versterken of ondermijnen.

Zulke vragen spelen nu al bij het gebruik van mobieltjes, internet en sociale media, om slechts een paar voorbeelden te noemen. Straks gaat die vraag mogelijk ook spelen voor onze omgang met drones. Dan is technologie in nog sterkere mate ‘overal om ons heen’, zodat die vragen nog indringender worden.

Vol verwachting

Op de website van het Vlaamse blad Mondiaal Nieuws stond op 5 maart een column van Thomas Baum, directeur van het Vlaams Vredesinstituut. Hij presenteert daar een bespiegeling over drones aan de hand van een tekening van de bekende karikaturist Kamagurka, getiteld Vredesdrone.

Op die tekening staat een drone-achtig vliegtuigje met voorop de kop van een duif met een takje in de bek. Beneden staan twee mensen. De een kijkt vol verwachting naar de ‘vredesdrone’, maar de andere buigt het hoofd somber neer.

Volgens Baum heeft de tekenaar hiermee de ambivalentie van de drones willen uitdrukken. Sommigen zullen drones met net zulke open armen ontvangen als Noach toen hij zijn ‘vredesduif’ uitzond en die met een takje terugkwam. ‘Messiaanse verwachtingen’ noemt Baum dat. Anderen zullen vrezen nog meer door technologie beheerst te gaan worden.

De postbode met wie we anders een praatje maakten, zal er immers niet meer zijn. Ook misbruik van drones is niet denkbeeldig. Ze zijn immers vrij onzichtbaar en privacyschendingen liggen zomaar op de loer. Wat zouden we ervan vinden als er steeds een drone onzichtbaar boven onze achtertuin zweeft om te zien wat wij ’s zomers in de tuin uitvoeren?

Impact

Goed gebruik van drones zal, net als bij alle technologie, vragen om veel bezinning vooraf. En zoals steeds is het de vraag of die zal plaatsvinden, gegeven het enthousiasme waarmee het nieuwe speeltje nu al begroet wordt. Wordt dit weer een voorbeeld van de technologie waarvan we ons pas achteraf zullen realiseren hoe groot de impact ervan op ons dagelijks leven is? Opvallend dat Baum de term ‘Messiaanse verwachting’ gebruikt, omdat we dan heel dicht tegen de term ‘afgoderij’ zitten.

Wat drones in de toekomst voor ons gaan betekenen, is op dit moment nog onduidelijk. Dat ze er al zijn, is een gegeven. Dat er meer van zullen komen, is zeer waarschijnlijk. Dat wij daar als individuen weinig invloed op kunnen uitoefenen, is ook waar.

Toch hebben we als christenen ons nu al te bezinnen op de vraag wat een verantwoorde plaats van deze nieuwe techniek in ons leven kan zijn, in plaats van eerst alles over ons heen te laten komen (figuurlijk, maar ook letterlijk in dit geval).

Verantwoordelijkheid

Als er consumentendrones zouden komen met camera’s erop, wil ik die dan hebben? Is er goed gebruik denkbaar, waarmee ik God en de naaste kan dienen? Zo ja, wat mag er dan en wat niet (bijvoorbeeld om privacy van anderen te eerbiedigen)? Kan het mijn relatie met de Heere in de weg komen te staan, zoals velen dat nu al ervaren met internet en sociale media? Kan ik dat voorkomen in mijn gebruik van drones of kan ik er dan beter helemaal van afzien?

Laten we niet te snel denken dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen. De eerste directeur van IBM heeft ooit gezegd dat het totale aantal computers in de wereld wel bij een stuk of zeven zou blijven steken. Hoe anders is het gegaan.

Laten we onze verantwoordelijkheid als christen niet ontlopen. Gebed en de verlichting van de Geest zijn nodig om te onderscheiden waarop het aankomt, ook bij onze omgang met technologie.

M.J. de Vries

Dr. M.J. de Vries is bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Technische Universiteit in Delft en lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond.