blog

Bijbel stimuleert zingen in en buiten de eredienst

De waarde van ons lied

Het gesprek in de gemeente gaat wat haar zang betreft eerder over de keuze voor psalmen of gezangen, over het tempo van de organist dan over de betekenis van het zingen zelf. Zo missen we de kern.

Over het leven met God in ons gezin belegde de Gereformeerde Bond in vijf regio’s al een toerustingsbijeenkomst, onlangs in Drachten. In een gesprek met jonge ouders over de geloofsopvoeding verwoordde een van hen daar dat christelijke liederen voor hun tieners belangrijk waren. ‘Er staat thuis elke dag wel een cd op.’ Opvallend was echter dat op de vraag of ze zelf als gezin ook zongen er geaarzeld werd.

Allerlei uitvindingen hebben het zingen in gezinnen of samenkomsten naar de marge gedrongen. Het klassieke harmonium is niet altijd vervangen door fluit of piano, maar door de langspeelplaat en de cd of de iPod. Ds. H.J. de Bie vertelt in een vraaggesprek over zijn leven dat er voor de oorlog in vele gezinnen op zondagavond gezongen werd, ‘waarbij de deuren van het huis openstonden’. Het is echt nog niet zo lang geleden dat door de straten van Utrecht op die avond psalmen en gezangen klonken. 

Geraakt door een lied

Jongeren benoemen de waarde van christelijke muziek en liederen voor het leven met de Heere. Een veertienjarige zei vorige maand bij de afsluiting van de catechese dat ze eerder geraakt werd door wat gezongen werd dan door de preek. En ik hoorde dat een wat oudere jongere op huisbezoek aangaf dat hij aangaande de betekenis van Jezus en Zijn werk vooral geraakt was door de muziek op zijn iPod.

Het betekent dat de kerk aandacht dient te hebben voor de zingbaarheid van de psalmen en het bijbelse karakter van haar liedrepertoire. Waar gemeenten voor de eredienst geen gebruik maken van het Liedboek voor de kerken

, wordt veelal vergeten dat dit liedboek ook verschenen is met het oog op het zingen thuis. Aan de beschikbaarheid van bundels – naast het Liedboek bijvoorbeeld ook Uit aller mond en Op toonhoogte – kan het niet liggen als er na de maaltijd nauwelijks gezongen wordt.

Taal om tot God te gaan

De kerk moet de gaven van gemeenteleden om bijbels verantwoorde liederen te maken stimuleren. Dat kan niet anders als we ontdekken welke betekenis muziek en zang in het (geloofs)leven van jongeren en ouderen hebben. De kerk draagt er zorg voor dat zij woorden aangereikt krijgen om biddend en zingend, smekend en dankend, ootmoedig en lovend tot God kan naderen.

Ik wil in deze bijdrage vooral de waarde van het zingen benoemen en niet direct ingaan op het feit dat in ons vrije lied de grenzen van de bijbelse geloofsbeleving overschreden kunnen worden. Ook dat is een punt van aandacht voor de kerk. In een hervormd-gereformeerde gemeente waar in de eredienst meer dan de psalmen en enige gezangen gezongen worden, zei iemand dat de inhoud van de liederen soms haaks staat op de kern van de verkondiging. En tegelijk is waar wat Groen van Prinsterer ooit zei toen hij de opkomst van het modernisme zag, namelijk dat in het bijbelse lied bewaard kan blijven wat in de prediking verloren gaat. Je zult immers maar een preek horen waarin niet aan de orde komt wat God gedaan heeft en doet, waarbij we wel uit het Liedboek zingen:

Ik heb de vaste grond gevonden,

waarin mijn anker eeuwig hecht,

de dood van Christus voor mijn zonden,

van eeuwigheid als grond gelegd.

Doordeweeks

Zingen is wezenlijk voor het leven met en het eren van God. En als we beseffen dat die liturgie niet gereserveerd mag blijven tot twee kerkdiensten op zondag, kan het niet anders dan dat we ook doordeweeks zingen. Het kan zijn dat het afnemen van het zingen in ons gewone leven een gevolg is van de verminderde betekenis van het christelijk geloof op maandag, woensdag, vrijdag.

De Bijbel stimuleert zowel het zingen in als buiten de eredienst. Het is zeker verdedigbaar om aan de vier kenmerken van de gemeente uit Handelingen 2 – volharden in de leer van de apostelen en in de gemeenschap, in het breken van het brood en in de gebeden – het zingen van de gemeente toe te voegen.

In enkele kerkgemeenschappen wordt tijdens sommige rouwdiensten niet gezongen, ook de psalmen niet – en dat ervaar je als onnatuurlijk, omdat ons gemoed zich al zingend uit. De oproep om een ‘nieuw’ lied te zingen, klinkt niet alleen zes keer in de psalmen, maar komen we ook in Jesaja tegen en diverse keren in het boek Openbaring. Dat ‘nieuwe lied’ is overigens vooral de oproep om van onze gebeden/klachten tot God over te gaan tot het danken van Hem.

Heilsfeiten

We leven in de tijd tussen Pasen en Pinksteren. Opvallend is dat er rond de heilsfeiten veel gezongen wordt. Maria en Zacharias zingen, ‘omdat God heeft omgezien naar de nederige staat van Zijn dienares’, ‘omdat Hij naar Zijn volk omgezien heeft en er verlossing voor tot stand gebracht heeft’. Christus zong met de discipelen de lofzang, kort voor Gethsemané en Golgotha. Als Paulus de gemeente onderwijst over de gekruisigde en opgestane Christus, gaat zijn prediking vergezeld van de oproep om als vrucht van het werk van de Heilige Geest te zingen, elkaar zingend te leren, te vermanen, te bemoedigen. Kinderen van God die ook doordeweeks van de heilsfeiten leven, zullen daarom zingen én dat zingen in hun gezin stimuleren.

Diepte van het leven

Zingen doen we vooral in aanvechting, nood, moeite. Dat laat de bundel Met mond en hart

van dr. H. van ’t Veld zien. In deze uitgave schetst hij de betekenis en achtergrond van 81 christelijke liederen. Het meest opvallend in zijn toelichting is in welke diepten van het leven mensen tot zingend belijden van Gods genade en trouw gekomen zijn. Als we in gezinsverband minder zingen, kan het zijn dat we te bezet zijn met veel wat geen blijvende vrede schenkt.

Zingen in het gezin bewerkt niet alleen in de weg van Gods verbond en beloften de geloofsoverdracht, maar is voor het klimaat in het gezin ook van grote waarde. Waar over God en vanuit Zijn Woord gezongen wordt, komt de duivel buitenspel te staan. Tweedracht krijgt geen kans als we ons samen in ons lied tot Hem richten. Wie een wapen in de hand wil hebben in de ‘strijd’ tegen kerkverlating of tegen de ontwrichting van het gezin, die moet gaan zingen. Maarten Luther, die zelf goed op de luit kon spelen, zag het lied niet alleen als een concreet tegenoffensief tegen de aanvallen van de duivel, waardoor onze angst verdwijnt, maar verwoordde ook dat muziekinstrumenten voor ‘onschuldige vreugde zorgen’.

Discipline

De vrucht op het zingen in het gezin van op de Bijbel geënte liederen is groot. Dit deel van de huisgodsdienst zal echter alleen tot zegen kunnen zijn als ouders ervoor kiezen. Het stellen van prioriteiten en het hebben van discipline wordt nu meer gevraagd dan toen ds. De Bie in zijn Utrechtse jeugdjaren op zondagavond de psalmen bij de buren hoorde. Stoorzenders als de computer, het mobieltje, de telefoon of de tv konden een vorige generatie niet afleiden. En de meeste jongeren werden zonder sportclub groot.

De beschermende muur om ons gezin als gevolg van een gezamenlijk biddend, luisterend en zingend leven met God ervaren we daarom alleen als we tegen de tijdgeest in kiezen voor het Woord. Dan gaan we in de doordeweekse levenspraktijk niet in het schema van deze wereld.

In 1647 – nee, ideaal zal het ook toen niet geweest zijn – nam de synode van de Schotse kerk een besluit om nauwkeurig te volgen of de huisgodsdienst wel in alle (!) gezinnen waargenomen werd. De allereerste plicht die verwoord werd, was het gebed en de lofprijzing vanwege de situatie van Gods kerk en van het land, én vanwege de situatie van het gezin en elk gezinslid persoonlijk.

Muziek en zang, het zijn gaven van God die we tot ons nadeel verwaarlozen.

P.J. Vergunst