De kerk in Nederland kan een belangrijke rol spelen als het gaat om de problemen op het boerenerf. Juist aangaande maatschappelijk kwesties als deze kan ze de betekenis van het Evangelie duidelijk maken en als instrument van God ‘duurzame’ verandering teweegbrengen.
Een van de laatste themavelden van mijn opleiding tot gemeentepredikant aan de PThU droeg de naam ‘Vernieuwen’. Doel van dit vak is om vanuit theologisch perspectief te kijken naar vernieuwing van ons innerlijk, van onze leefwereld en van de theologie zelf.
Een van de lessen uit de colleges is dat (theologische) vernieuwing juist ook kan ontstaan door een crisis. Voor de keuze van een onderwerp kwam ik daarom al snel uit bij de problemen op het boerenerf. Dit lag voor de hand, omdat de stagepraktijk van de hervormde gemeente Sebaldeburen, waar ik ook voorganger ben, gekenmerkt wordt door weilanden, koeien, stallen, tractors en wat al niet meer.
Onzekerheid
Wat mij aan het begin van mijn zoektocht naar (theologische) vernieuwing trof, waren de symptomen van de crisis. Door deelname aan een landelijk congres van boeren en door groepsgesprekken met boeren maakte ik kennis met hun onzekerheid. Wakker liggen, gedachten aan een verkoopbord in de tuin, angst voor financiële tegenslagen zijn voor veel boeren aan de orde van de dag. Ook het gebrek aan waardering die boeren ervaren, wekte indruk. Nogal wat boeren gaan uit van een negatieve zienswijze van dorpelingen op hun boerenbestaan of leven met de gedachte aan een overheid die hen ‘liever kwijt is dan rijk’.
Of wat te denken van het woud aan (complexe) regelgeving waarmee boeren dagelijks te maken hebben? Boeren verzuchten hoe je het vol kunt blijven houden en hoe je eerlijk blijft in een werkomgeving die schier onmogelijk dreigt te worden door allerlei regelgeving. De symptomen troffen mij, omdat deze crisis niet slechts bedrijfseconomisch is, maar zeker ook existentieel. Voor veel boeren is het boerenleven ‘a way of life’, waardoor ‘werk’ en ‘bestaan’ samenvallen. De crisis die zij ervaren, gaat zowel ‘het erf’ als ‘de woning’ aan.
Boedelscheiding
Terwijl ik de gesprekken met boeren voerde, vroeg ik mij af wat een theoloog kan betekenen in dit soort situaties. Is een theoloog een luisterend oor, iemand die pastoraal ondersteunt of kan een dominee of pastoraal werker inhoudelijk ook wat betekenen? Valt er in de kerk een inhoudelijke bijdrage te leveren met betrekking tot maatschappelijke thema’s?
Een van de boeren gaf in een gesprek aan dat hij moeite heeft om het gesprek te voeren met medechristenen die een heel andere zienswijze hebben op de toekomst van de agrarische sector, maar dat hij wel met die medechristenen op zondag naar de kerk kan gaan. Die gedachtegang begrijp ik, als ik nadenk over de ingewikkelde verhouding tussen kerk en politiek of christelijk geloof en maatschappelijke thema’s. Toch denk ik dat het verlies is wanneer we een soort boedelscheiding handhaven. Alsof het Evangelie en het christelijk geloof niets te betekenen zouden hebben voor het leven van alledag. Abraham Kuyper heeft gezegd: ‘Er is geen vierkante centimeter in de wereld waarvan Christus niet zegt ‘Het is van Mij!’’
Theologische overtuigingen
Theologie doet ertoe. Wat mensen geloven of welke overtuigingen mensen hebben, is van invloed op de wijze waarop zij leven. Dat is wat de Bijbel ons leert. Op tal van plaatsen in de Bijbel wordt het belang van ‘theologische overtuigingen’ aangaande de praktijk van ons leven duidelijk gemaakt. Jezus Zelf heeft ons bijvoorbeeld duidelijk gemaakt dat ons hart de bron is van ons gedrag (Matt.15:19).
Tegelijkertijd is het belang van overtuigingen voor ons gedrag niet alleen iets wat de Bijbel onderschrijft. Zo dicht bijvoorbeeld het Planbureau voor de Leefomgeving iemands ‘overtuigingen’ een belangrijk rol toe met betrekking tot ‘veranderingsfactoren’. Ook heeft Tanja van Hummel in haar promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen laten zien dat (religieuze) wereldbeelden (of overtuigingen) er terdege toe doen in de boerenpraktijk.
Christelijke inbreng
Dat is dan ook de ruimte in het publieke debat waar de kerk haar plaats kan (of moet?) innemen. Het gesprek over de boerenproblemen is vaak technisch of economisch van aard. Het gaat over metingen, over regelgeving, over de markt en noem maar op. Wat er gemist wordt, is het gesprek over de achterliggende overtuigingen, over de waarde van mens, dier en schepping bijvoorbeeld, of over de Schepper en verlossing.
Dat gesprek is niet alleen nodig om tot een duurzame (gedrags)verandering te komen, maar biedt ook missionaire kansen voor de christenheid in Nederland. Op welke manieren hangen mens, dier en aarde samen? Wat is verlossing? Waar gaat het in de toekomst naartoe? Een christelijke inbreng in een gesprek over die zaken is een kans om te getuigen.
Tegelijkertijd besef ik ook dat een gesprek over maatschappelijke thema’s als deze nooit vrijblijvend is. Waarschijnlijk zit daar voor veel mensen de moeilijkheid of verlegenheid. Wanneer gesprekken gevoerd worden op het niveau van overtuigingen, dan kun je er niet omheen dat er goede en slechte overtuigingen zijn. Niet alle overtuigingen zijn in lijn met de algemene of bijzondere openbaring van de Heere. Daarom is bij deelname van christenen aan een gesprek altijd de Geest van Christus nodig om te onderscheiden waar het op aan komt, wat van de Geest of het vlees is. De Geest is nodig om woorden te ontvangen of te spreken die het hart raken.
Bewustwording
In de crisis ligt een kans tot vernieuwing. Dat er iets moet gebeuren aan de huidige balans in de schepping, voelen de meeste mensen wel aan. We leven in een zondig systeem met schadelijke gevolgen voor mens en dier. In deze situatie wordt onevenredig veel nadruk gelegd op de verantwoordelijkheid van boeren, terwijl wij er allemaal deel aan hebben. Dit is iets wat we intuïtief misschien wel aanvoelen, maar wat nog weinig erkenning krijgt. Het zou daarom niet verkeerd zijn dat de nood, de crisiservaring die ik bij boeren heb gevoeld, breder beleefd zou worden in gezin, kerk en maatschappij. We zouden dan door de crisiservaring het gesprek met elkaar aangaan over onze overtuigingen in het licht van Gods Woord, om zo in aanroeping van God de Schepper en Verlosser tot ‘vernieuwing’ te komen door de Geest.
Ik denk dat bewustwording van de crisis, gesprek rondom het Woord van de Heere en aanroeping van de Geest broodnodig is. Het zou daarom goed zijn om in preken, bijbelstudies, catechisaties en op andere plaatsen de boerenproblematiek te adresseren. We zouden boerenproblemen, maar ook natuurproblemen, moeten bespreken vanuit het Woord en het belijden. Dat zou ertoe leiden dat we zicht krijgen op de verhouding tussen belijden en praktijken om vervolgens óók ieders aandeel te benoemen, collectief en individueel. Dan ontstaat er hopelijk zoiets als belijden van schuld, maar ook een belijden van geloof in de Schepper en Verlosser. Hij Die de aarde gemaakt heeft, en in Zijn Zoon Jezus Christus redding biedt, is toch ook de Schepper en Verlosser in deze nood? Zulk belijden van schuld en geloof, kan duurzame verandering teweegbrengen en heeft missionaire kansen.
Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 53). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!