Blijvend Gezag
De Bijbel is Gods onfeilbaar Woord, heilig en canoniek. Daar worden telkens vraagtekens bij gezet. Ook in onze tijd. Verschillende deskundige theologen uit de kring van de Gereformeerde Gemeenten willen daaraan tegenwicht bieden en het goddelijke gezag van de Bijbel blijvend onderstrepen.
Zij werkten mee aan een studie die met name de hermeneutische (= uitlegkundige) aspecten van het Schriftverstaan belicht. Het boek verscheen in de Semper Reformanda-reeks. Na een eerste deel over het verbond kwam een tweede deel over de Heilige Schrift uit: Het onfeilbare Woord. Een theologische verkenning, op de achterflap (foutief?) aangeduid als Een dogmatische verkenning. Vanwege de omvangrijke stof is dit deel uitgegeven in twee banden.
Kernwoorden
In de eerder verschenen band (IIA) wordt over de Heilige Schrift gesproken aan de hand van de kernwoorden bestaan en ontstaan. In deze eerste band komen de verhouding van openbaring en Schrift, de eigenschappen van de Schrift, de inspiratie van de Schrift en de vorming van de canon aan de orde. In de recentere tweede band (IIB) ligt het accent op de hermeneutische aspecten van het Schriftverstaan. Dit gebeurt aan de hand van de kernwoorden verstaan, anders verstaan en verstaan met het hart.
Hedendaagse verschuivingen
Het eerste hoofdstuk geeft een helder overzicht van de hermeneutiek in historisch perspectief. Ondubbelzinnig wordt gekozen voor het klassieke verstaan van de Schrift in lijn met de gereformeerde confessie. In hoofdstuk 8 komt de relatie van hermeneutiek en exegese aan de orde, terwijl in hoofdstuk 9 wordt ingegaan op de onderlinge verhouding van het Oude en Nieuwe Testament. In de hoofdstukken 11 en 12 vinden we een uitvoerige beschrijving van het wetenschappelijk onderzoek van het Oude en Nieuwe Testament van de laatste twee eeuwen. Hoofdstuk 13 gaat over de relatie tussen nieuwere hermeneutische inzichten en hedendaagse verschuivingen in het kerkelijk spreken over de vrouw in het ambt en over homoseksualiteit. De schrijver van dit hoofdstuk, ds J.M.D. de Heer, doet dit aan de hand van synodeverslagen en rapporten van de Nederlands Gereformeerde Kerken, de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt).
Klassiek versus nieuw
Ik wil mij nu beperken tot hoofdstuk 7 over hermeneutiek in historisch perspectief van de hand van ds. D. de Wit. De klassieke visie op de Schrift als onfeilbaar Woord van God wordt met name vergeleken met het in 2017 verschenen boek uit vrijgemaakt gereformeerde kring Gereformeerde hermeneutiek vandaag. In deze uitgave krijgt de hoorder een veel sterkere rol in de uitleg van de Schrift toebedeeld dan in de klassieke visie. Dat is voor de schrijvers van Het onfeilbare Woord een zeer aangelegen punt en een stap te ver. ‘Wij kunnen het niet anders zien dan dat de ‘nieuwe hermeneutiek’ het object van onderzoek heeft verlegd naar de interpreterende mens en naast de Schrift ook de menselijke interpretatie een woord mee laat spreken.’ (p.65)
Met instemming wordt de Amerikaanse theoloog L. Berkhof aangehaald, die in zijn Systematic Theology een pleidooi houdt voor de zogenaamde hermeneutica sacra. Dat houdt in dat voor de uitleg van de Schrift ándere regels gelden dan voor ieder willekeurig literair werk. Anders gezegd: bijbelse hermeneutiek is géén onderdeel van algemene hermeneutiek. ‘Hermeneutica sacra blijft daarom onderscheiden van de hermeneutica profana.’ (p.66) De intentie van Gereformeerde hermeneutiek vandaag om de hedendaagse mens direct te betrekken bij de uitleg van de Schrift wordt als sympathiek gezien, maar het ‘Alzo spreekt de Heere’ dreigt daardoor overschaduwd te worden. Wanneer Gods openbaring in de natuur (in lijn met de ‘gemene gratie’ van Abraham Kuyper) te veel náást de openbaring in de Schrift komt te staan, heeft dat relativering van het gezag van de Schrift ten gevolge. Ook het directe beroep op de Schrift wordt daardoor problematisch.
De vraag hóé de hoorder de Schrift hoort, is legitiem, maar volgens ds. De Wit is dit geen onderdeel van het vak hermeneutiek, maar hoort deze vraag thuis bij het vak homiletiek, de predikkunde.
Een existentiële benadering
Het onfeilbare Woord gaat niet in gesprek met het boek van dr. A. Huijgen Lezen en laten lezen. Gelovig omgaan met de Bijbel (2019). Dat is jammer, omdat de vraagstelling van Lezen en laten lezen ten aanzien van het verstaan van de Schrift heel dicht tegen de strekking van hoofdstuk 14 van Het onfeilbare Woord over de aard en de inhoud van het getuigenis van de Heilige Geest aan ligt. Telkens wordt in Het onfeilbare Woord beklemtoond hoe belangrijk het werk van de Heilige Geest is om de Schrift te verstaan. Dit raakt aan het pleidooi van dr. Huijgen voor een meer ‘bevindelijke’ en existentiële benadering van de Schrift (als tegenwicht tegen een al te rationele benadering). Ligt hier geen aanknopingspunt voor een diepgaander gesprek over de verhouding van Woord en Geest?
Het zal in zo’n gesprek ook moeten gaan over de vraag in hoeverre de bijbelse hermeneutiek onderdeel kan (moet?) zijn van een algemene hermeneutiek (volgens Gereformeerde hermeneutiek vandaag) of juist niet (volgens Het onfeilbare Woord). Bezinning op de hermeneutische regels voor de juiste uitleg van de Schrift kan niet zonder bezinning op het werk van de Geest. Bezinning op de hermeneutische regels kan ook niet zonder bezinning op de verhouding tussen Bijbel en natuur en Bijbel en cultuur. Dr. H. van den Belt zegt daarover: ‘Een afzonderlijke hermeutica sacra is niet nodig, maar de gezonde hermeneutiek van de biblia sacra vraagt wel steeds bij de Bijbel zelf te beginnen.’ (in: Theologia Reformata, themanummer over hermeneutiek (juni 2020); jaargang 63-2, p.168). Het is een spanningsvolle vraag: kunnen we van een hermeneutica sacra spreken zonder in gesprek te (willen) gaan met de hedendaagse cultuur en hoe mensen in onze tijd teksten lezen?
Blijvende luisterhouding
Het onfeilbare Woord is een waardevolle, gedegen en hoogstaande bijdrage vanuit de kring van de Gereformeerde Gemeenten over het Schriftgezag. Op respectvolle wijze wordt het gesprek aangegaan met hen die in lijn met artikel 3 t/m 7 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis rekenschap willen geven van het gezag van de Bijbel en die – ondanks dezelfde grondslag – een andere weg gaan. We hopen dat dit gesprek over de gereformeerde hermeneutiek vanuit de kring van de Gereformeerde Gemeenten wordt voortgezet, vanuit de luisterhouding van Samuel, die voor álle kerken geldt: ‘Spreek Heere, want Uw knecht hoort!’