blog

Protestant mag Roomse Kerk nooit vergeten

Benedictus exit

Een goede theoloog, een minder goede manager - zo kunnen we de waardering samenvatten die er is voor de vandaag teruggetreden paus Benedictus XVI. Dit oordeel zegt niet alleen iets over de paus, maar zeker zoveel over de tijd waarin we leven.

Van Petrus tot de huidige paus, voor de Rooms-Katholieke Kerk is er sprake van één, ononderbroken lijn. Zoals de vandaag teruggetreden kerkleider zelf ooit zei: ‘De Apostelen en hun opvolgers, de Bisschoppen, zijn de bewaarders van de boodschap die Christus Zijn Kerk toevertrouwde opdat het intact blijft en doorgegeven zal worden aan alle generaties. De Heilige Schriften van het Oude en Nieuwe Testament en de heilige Traditie bevatten deze boodschap, het begrijpen ervan ontwikkelt zich in de Kerk met de hulp van de Heilige Geest.’ Een belangrijk citaat om te leren hoe de kerk van Rome zichzelf verstaat.

Volgens de rooms-katholieke opvatting is immers ook de traditie een kenbron van de waarheid, naast het Woord van God. Hoewel een beroep op de Bijbel bij orthodoxe katholieken sterker geworden is, leeft de kerk nog altijd bij de uitspraak van het Concilie van Trente (1545-1563), waar in reactie op de protestantse overtuiging gezegd is dat ook de traditie gezaghebbend is. Hier scheiden de wegen en nemen protestanten een andere afslag.

Poolse voorganger

Tot ieders verrassing heeft paus Benedictus XVI twee en een halve week geleden zijn terugtreden aangekondigd. Dat was sinds paus Gregorius XII in het jaar 1415 niet meer gebeurd. Zijn voorganger, de Poolse paus Johannes Paulus II, dacht hier echt anders over. Toen zijn gezondheid sterk verminderde, gaf hij aan niet te zullen aftreden, omdat ‘Christus ook niet van het kruis afkwam’. De vorige paus zag zichzelf tot zijn einde als de plaatsbekleder van Christus op aarde.

In die zin verwelkomen we de beslissing van Benedictus, die onderstreept dat we als mens sterven en voor God verschijnen, niet als ambtsdrager. Numeri 20 beschrijft dat Aäron zijn priesterkleding overdraagt aan zijn zoon, voordat hij de berg Hor beklimt en sterft.

Moeder

Wat in de Rooms-Katholieke Kerk omgaat, raakt ook de protestantse kerken. Immers, we zijn uit Rome voortgekomen en mogen haar daarom nooit vergeten. Haar geschiedenis is gedurende de langste periode van haar bestaan ook de onze. De pijn om deze scheuring in de christenheid is er, omdat ze gevolg is van gebrokenheid van Christus’ lichaam. Daarom mogen we niet zonder betrokkenheid kijken naar de wijze waarop deze kerk haar leden onderwijst, hoe ze over God en mens belijdt. En daarom raakt ons een uitspraak zoals ds. H.J. Hegger die meer dan vijftig jaar geleden opschreef in Moeder, ik klaag u aan: ‘Ik vang de tranen op van zoveel vrome zielen, die zo graag zich enkel zouden overgeven aan hun Heiland, Jezus Christus, maar die zich uit angst voor de hel toch telkens weer keren tot Maria.’

Biechten

Het is de vraag hoe gedateerd deze woorden uit 1961 zijn. Wat is vandaag de identiteit van de Rooms-Katholieke Kerk in ons land? In zijn boek Moederkerk: de ondergang van rooms Nederland heeft Jos Palm vorig jaar beschreven hoe de kerk gedurende één mensenleven veranderde van een machtig instituut, waar mensen trots op zijn, tot een verschijnsel in de marge van de samenleving.

Sinds de jaren zestig is de verplichting om te biechten afgeschaft, waardoor de biechtpraktijk sterk terugliep. Belangrijker is de vraag welke betekenis zonde én vergeving voor de kerkleden hebben. De betrokkenheid daarop is voor de meeste rooms-katholieken zwakker geworden.

En tegelijk, in de samenleving roepen inhoudelijke keuzen van de roomse geestelijkheid nog altijd snel weerstand op. Als katholieke gelovige voerde de toenmalige voorzitter van de PvdA en de huidige minister Lilianne Ploumen twee jaar geleden actie, nadat de pastoor van Reusel aan prins carnaval vanwege dienst homoseksualiteit de hostie geweigerd had. ‘Wat hier gebeurt, is zo achterhaald, zo middeleeuws’, aldus Ploumen.

Traditionele gezin

Dit voorbeeld raakt de kern van de spanningsvolle positie van de Roomse Kerk in de wereld. Na de Verlichting duldt de westerse mens geen gezagsvolle inmenging in zijn persoonlijke leven. De uit de media bekende priester Antoine Bodar constateerde in antwoord op de actie van Ploumen heel nuchter dat de kerk altijd nog zelf uit mag maken wat de regels zijn. ‘De regels van de kerk zijn niet de regels van de staat.’

Omdat elke toespraak van paus Benedictus veel meer dan uitspraken van andere geestelijken seculiere wereldburgers bereiken, lag hij de afgelopen jaar in ons land vaak onder vuur. Nadat hij in zijn laatste kerstrede pleit vóór het traditionele gezin, met een gehuwde vader en moeder, en hij het wegvallen van traditionele rolpatronen tussen mannen en vrouwen een gevaarlijke ontwikkeling noemt, is er direct ophef, omdat hij zich tegen homoseksuele mannen en vrouwen zou keren.

Petrus’ belijdenis

We gaan vandaag niet uitvoerig in op de betekenis van het pausschap, dat niet gegrond is in het Woord van God. Slechts op de belijdenis van Petrus dat Christus de Zoon van de levende God is, wordt Gods gemeente gebouwd. Niettemin, wat zijn werk betreft geldt ook voor deze paus wat Paulus in Romeinen 2 schrijft, namelijk dat waar het gaat om gehoorzaamheid aan de waarheid, God ieder vergelden zal naar zijn werken. Niet de wereldwijde media zijn beslissend in de kritische terugblik op de jaren van Benedictus als paus.

Hoe verkeerd is het dan dat deze paus meer als een groot theoloog dan als een moderne bestuurder of zelfs als een crisismanager gezien wordt? Het antwoord op deze vraag laat vooral zien wat we in 2013 van de kerk verwachten, wat de situatie van de kerk is. Vanuit de gedachte dat de inhoud op een bijbels fundament moet samenbinden, is het van betekenis dat Benedictus herinnerd zal worden als een getuige van Christus, die met zijn drie boeken over Jezus van Nazareth sporen getrokken heeft. Kun je populariteit verwachten als je tegen vrijzinnige tendensen in het dogma van de kerk centraal stelt en het geseculariseerde, westerse denken brengt onder de kritiek van het evangelie? In die zin was deze kerkvorst een moedig mens.

Antisemitisme

We doen het werk van Benedictus te kort als geschreven wordt dat zijn besluit tot terugtreden zijn beste beslissing geweest is. Zijn nadruk op de inhoud van het Evangelie, zijn bezoek aan Auschwitz als onderstreping van hoe groot het kwaad van het antisemitisme is, zijn kritiek op de plaats van geweld in de islam, zijn pleidooi voor de waarde van het gezin – ze mogen er alle zijn.

In de andere schaal van de weegschaal ligt het bestuurlijke optreden van Benedictus, dat de Rooms-Katholieke Kerk – ook vanwege haar pretenties op wereldlijke macht – van zichzelf vraagt. Op dit gebied is er de afgelopen jaren veel misgegaan. Het woord ‘Vatileaks’ staat voor de diefstal van vertrouwelijke documenten uit het appartement van de paus. Een hoofdpijndossier is voor de paus het grootschalig seksueel misbruik door roomse geestelijken, dat in 2010 in Duitsland, Nederland, Ierland en België aan het licht kwam. Hier was een krachtiger beleid nodig geweest, evenals ten opzichte van de Britse bisschop Williamson, die in 2009 de moord op zes miljoen Joden ontkende.

Tussenpaus

Als je 77 jaar bent en paus wordt, begin je direct als tussenpaus. Dat was Benedictus. Het bijbelboek Prediker (3:22) zegt dit overigens van ons allen: ‘Wie zal de mens immers zo ver brengen dat hij ziet wat na hem gebeuren zal?’ Zo is het terugtreden van deze paus ook een appèl om na te denken over onze levenstijd en onze levensloop.

P.J. Vergunst