1945, kerk in Duitsland

In hoeverre heeft de Duitse samenleving, en in het bijzonder de kerk, erkend schuld te dragen voor het leed dat tallozen is aangedaan en in het bijzonder de Joden? In ‘De onverwerkte Holocaust' gaat dr. A.A.A. Prosman in op deze vraag.

De vraag was niet alleen hoe de samenleving, maar ook hoe de Evangelische Kerk in Duitsland − de EDK, voor de oorlog DEK − na de oorlog is omgegaan met de schuldvraag. Wat heeft zij daarover gezegd en beleden? In de Verklaring van Stuttgart zou de Duitse kerkleiding zich daar uiteindelijk over uitspreken. Om die uitspraak te begrijpen en te beoordelen is meer achtergrondinformatie nodig. Vandaar onderstaande toelichting.

Meteen na de capitulatie van Duitsland was de vraag aan de orde wie de leiding op zich zou nemen van de EKD. Dat zou bisschop Wurm worden, die gezien werd als een aanvaardbaar persoon zowel voor de Bekennende Kirche als voor de oecumene. Er waren uiteraard ook tal van inhoudelijke kwesties die dringend besproken moeten worden. Hoe moest de naoorlogse kerk eruitzien? Moesten de lijnen van Barmen doorgetrokken worden of wilde men liever terugkeren tot de vertrouwde kaders van de luthersen? Dus: meer gereformeerd of meer luthers? Daardoorheen speelde ook de vraag hoe groot de zelfstandigheid van de landskerken mocht zijn en hoever men moest gaan in het streven naar landelijke eenheid.

Om deze problemen te bespreken werd in augustus 1945 de Conventie van Treysa bijeengeroepen. De conventie kende vanaf het begin allerlei problemen. De naoorlogse kerk ontstond (…) als een Konfliktgemeinschaft. Men werd het bijvoorbeeld niet eens over een Wort an die Pfarrer. Het struikelblok was het spreken over een schuldbelijdenis van de kerk. Een zinsnede waarover men struikelde was: ‘Wij belijden onze schuld en buigen ons onder de last van haar gevolgen.’ De conservatieve lutheranen, onder leiding van bisschop Meiser van Beieren, waren niet bereid dit voor hun rekening te nemen. De tekst werd uiteindelijk wel gepubliceerd, maar niet als een belijdenis van de gehele conferentie.

Lees deze voorpublicatie in De Waarheidsvriend van 1 mei 2015.