blog

‘Kerk 2025’ en de visie op de vaderlandse kerk

Toen op 1 mei 2004 de Nederlandse Hervormde Kerk zich verenigde met de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch-Lutherse Kerk, hebben duizenden hervormde leden hun kerk verlaten en ontstond de Hersteld Hervormde Kerk. Zij hadden groot bezwaar tegen de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland en haar kerkorde.

Er waren echter zeer veel anderen die zich niet van de kerk wilden losmaken en zo deel uit gingen maken van de Protestantse Kerk in Nederland. Waarom bleven zij? Onder hen zullen mensen zijn geweest die weinig of geen belangstelling hadden voor landelijke kerkelijke vragen en genoeg hadden aan de plaatselijke gemeente. Anderen zullen gekeken hebben naar de bediening van het Woord en de sacramenten: bij een voortgang van deze inzettingen als werktuigen van de Heilige Geest, wie ben je dan om je daarvan los te maken?

Ingrijpen

Velen bleven in de kerk vanwege hun liefde voor de Hervormde Kerk als de oude kerk van Nederland, als de kerk der vaderen. Te midden van een breed palet aan afgescheiden kerken en vrije groepen waardeerden zij de Hervormde Kerk als de kerk die door een genadig ingrijpen van God in de zestiende eeuw was ontstaan. De kerk van Nederland was losgekomen van Rome en Gods Woord mocht weer vrijuit klinken; de heilige Schrift ging weer open.

De Hervormde Kerk werd gezien als een geschenk van de Heere God aan Nederland en was nauw verbonden met het Nederlandse volk (de volkskerk). Men sprak daarom wel over de Hervormde Kerk als een planting Gods. Menig hervormd christen beleefde de kerk als moeder. En je moeder, daar loop je nooit van weg, juist niet als ze ziek is.

Trouw

Een keuzekerk, een gemeente die ik kies op basis van een bepaald uiterlijk kenmerk, of voor de sfeer

of om de pakkende preek, ja die kan ik weer verlaten. Maar de kerk als moeder verlaat je niet. En als die kerk ernstig ziek is (door verwereldlijking of dwalingen) dan ga je helemaal niet weg. Voor een zieke moeder zorg je met veel liefde en geduld.

Voor menigeen was dit ongeveer de beleving en de reden om als hervormd christen, ondanks innerlijk verzet, in de kerk te blijven en niet mee te gaan in een hersteld verband. Men kon het niet anders zien dan dat de Hervormde Kerk werd voortgezet in de Protestantse Kerk in Nederland. De naam is immers niet het wezen? De Hervormde Kerk had in de eerste eeuwen van haar bestaan zelf Gereformeerde Kerk geheten. En tot die kerk der eeuwen mag je behoren en er vanuit Gods trouw voor bidden.

Uniek

Van deze verbondenheid en dit gevoel vinden we in het rapport ‘Kerk 2025’ waarin de Protestantse Kerk uitspreekt hoe zij naar de toekomst toe kerk wil zijn, niets terug. De Protestantse Kerk in Nederland wordt hierin niet getekend in haar unieke identiteit als de kerk der eeuwen, als de vaderlandse kerk, als de volkskerk. Integendeel. Naar aanleiding van het rapport was er een interview met de scriba van de synode, dr. A.J. Plaisier, waarin hij aangaf dat de volkskerk voorbij was.

En natuurlijk: als hij de situatie van de kerk in Nederland schetst, dan is duidelijk waarom hij dit zegt. Maar ondertussen: volkskerk betekent niet een kerk met grote aantallen en veel macht. Volkskerk betekent: de kerk die in de Reformatietijd als een wonder van God is ontstaan en door Gods genade tot op deze tijd bewaard is om midden in het volk te staan, met het volk verbonden te zijn en het kostbare Evangelie met de sacramenten te bedienen. De term vaderlandse kerk wil zeggen: de kerk die als een gave uit Gods hand aan ons vaderland is gegeven en die aan mij vooraf gaat. Geen keuzekerk dus. Tegenover alle afgescheiden kerken en vrije groepen heeft de Protestantse Kerk in Nederland haar eigen unieke plaats en roeping.

Missen

Het rapport zwijgt hierover. Het spreekt bescheiden over de eigen kerk. Het ziet de Protestantse Kerk in Nederland als deel van het geheel, als één te midden van velen. Dat komt fris en open over en het geeft iets weer van nederigheid.

Moeten we inderdaad niet zeggen: het is juist goed als de Protestantse Kerk in Nederland al het spreken over de vaderlandse kerk, de volkskerk, de kerk der eeuwen achter zich laat? Je kunt het vergelijken met een moeder die een aantal dochters heeft. Na verloop van tijd gaat die moeder zich gedragen als een dochter, als een zus van anderen. Dat geeft voor die andere dochters een fris en nieuw gevoel. Moeder doet net als wij. Wat aardig. Maar na verloop van tijd gaan ze iets missen: ze hebben geen moeder meer. Wat zo aardig leek, blijkt nu een leegte te veroorzaken. Het is ook geen weergave van de werkelijkheid. Een moeder moet een moeder zijn. Een moeder doet haar dochters niet tekort wanneer zij zichzelf als de moeder beschouwt.

Geen keuzekerk

Zo is het met de Protestantse Kerk in Nederland ook. Dat ze zich in het rapport tot een deel van het geheel maakt, is fris en bescheiden. Maar ze stelt zich op als een dochter te midden van de dochters. Het lijkt er bijna op dat de Protestantse Kerk in Nederland zich gaat gedragen als een afgescheiden kerk. Wat ontbreekt, is de moeder. Zij heeft juist een unieke plek ten dienste van de dochters.

Want de Protestantse Kerk in Nederland laat zien dat een gemeente niet een maaksel van mensen is, geen keuzekerk, maar een gave van God aan een volk. Je mag bij de kerk horen om met God te leven. Door niet het unieke van de Protestantse Kerk in Nederland te benoemen, laat de synode een leegte ontstaan. Dat is een pijnlijke zaak naar al die gemeenteleden die bleven omdat de kerk die zij trouw bleven, hun moederkerk is.

Historie

Hoe komt het dat het rapport dit weglaat? Opvallend is dat het rapport, bij vele mooie gedachten, weinig oog heeft voor de historie van de kerk. Dat past op zich goed bij ons tijdsbeeld. Iets is al snel van vroeger en daarmee heeft het zijn belang verloren. Identiteit heeft echter alles te maken met historie. Door zicht te krijgen op je geschiedenis, leer je jezelf verstaan. In het rapport komt het protestantse karakter nauwelijks en het vaderlandse-kerkkarakter helemaal niet uit de verf. Beide vormen echter de brandpunten van onze identiteit. Het historische karakter van de kerk is verdwenen. Daarmee wordt Gods weg met Nederland, met ons volk, de eeuwen door, weggelaten.

Trouw

Achteraf geeft dit rapport gelijk aan het door dr. W. Aalders opgestelde ‘Hervormd pleidooi’ uit 1994 (opgesteld door mensen vanuit alle modaliteiten van de Hervormde Kerk), toen het constateerde dat de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland zou leiden tot het verdwijnen van de Hervormde Kerk als unieke historische grootheid. We zouden echter juist een omgekeerde weg moeten gaan: oog hebben voor Gods leiding in de historie van ons Nederlandse volk. We doen tekort aan de werkzaamheid van de levende God als we Zijn ingrijpen, genadegaven en leiding rondom de kerk uit het oog verliezen. In de Kerkhervorming, het ontstaan van de Hervormde Kerk en de bewaring door de eeuwen heen wordt de trouw van God zichtbaar. Daar oog voor hebben betekent veel vertrouwen krijgen voor het heden en de toekomst.

Onnodige vrees

De opstellers van het rapport zullen wellicht bang zijn voor hoogmoed wanneer ze het unieke karakter van de Protestantse Kerk in Nederland benadrukken. Dat is echter een onnodige vrees. Want een moeder pleegt geen hoogmoed als ze zichzelf een moeder betoont. Ze zal veel liefde hebben voor haar dochters en ook voor de vriendinnen van haar dochters. Zelf is ze de moeder en dat bepaalt haar roeping.

Ingezakt

Dit hervormde denken is ook onder de gemeenteleden sinds 2004 sterk ingezakt. Wordt het in de catechese nog doorgegeven? Het is in het dagelijkse leven zo dat wanneer iemand een zwak besef heeft van zijn eigen identiteit, hij ook zwak staat in het leven. Dat zal met de kerk niet anders zijn. De identiteit van de kerk ligt in het heilig Evangelie, het apostolische geloof, het gebed en het onderhouden van de geboden. De psalmen leren ons dat het gedenken van Gods daden aan het volk deel uitmaakt van de identiteit. Gods weg in het verleden vindt een vervolg in Gods weg in heden en toekomst. Dat zal de kerk weerbaarder maken. Het gedenken van Gods daden sterkt in Gods trouw. De roeping van de Protestantse Kerk in Nederland is om zich Gods werk aan haar de eeuwen door toe te eigenen. Dat houdt onder andere in dat zij zichzelf leert zien als de vaderlandse kerk, de volkskerk. Dat zij een planting Gods is. Het is vurig te hopen dat de synode dit manco in het rapport aan de orde stelt en bespreekt.