blog

Positie kiezen

De Waarheidsvriend na 1960

Ineens zie ik wat het opvallende is van ‘De Waarheidsvriend' na 1960. Positieve berichten staan pal naast negatieve; vreugde en verdriet schuiven langs elkaar heen zoals op een winderige dag wolken, zon, regen en zelfs onweer.

De jaren zestig zijn een periode waarin traditionele vormen van kerk-zijn in hoog tempo hun vanzelfsprekendheid verliezen. Een nieuw tijdperk breekt aan, waarin het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond positie moet kiezen te midden van veel ingrijpende dingen.

Ik begin met enkele algemene gegevens over De Waarheidsvriend. Vanaf 1969 wordt het aantal pagina’s uitgebreid, om zo meer ruimte voor bezinnende artikelen te scheppen. Dat moest ook wel, want de verslagen van intrede- en afscheidsdiensten namen soms meer dan drie lange kolommen vol kleine letters in beslag, waardoor er steeds minder ruimte voor andere inhoudelijke artikelen overbleef. Verslaggevers zoeken naar sterke termen om het aantal kerkgangers in deze diensten aan te geven: bomvol, stampvol, overvol, afgeladen vol, zitplaatsen te kort, zelfs stoelen te kort.

Bezinnend

De nieuwe ruimte voor bezinnende artikelen wordt goed benut. Er zijn lange series over de Dordtse Leerregels (ds. L. Vroegindeweij) en de Heidelbergse Catechismus (ds. J. van Sliedregt). Daarnaast schrijft ds. C. van der Wal over doop en avondmaal, ds. H. Goedhart over de vrouw in het ambt, ds. G. Spilt (genuanceerd) over de nieuwe psalmberijming, prof. J. Severijn over Genesis 1 – hij is van mening dat de scheppingsdagen geen dagen van 24 uur geweest hoeven te zijn. Ir. J. van der Graaf, die aantreedt als lid van het hoofdbestuur, schrijft over onderwerpen als ‘Revolutie en Evangelie’ en ‘Schepping en evolutie’.

Met nadruk noem ik de artikelen van de in 1967 plotseling overleden bekwame predikant-theoloog ds. H.A. van Bemmel over het bijbelboek Handelingen. Ds. G. Boer kent een gedegen en geladen schrijftrant.

En dan ineens lees je over het auto-ongeluk dat de onlangs overleden ds. C.A. Korevaar in 1963 overkwam. Een soortgelijk bericht is er in 1966 over ds. S. Meijers, die daarna lange tijd in het ziekenhuis verbleef. Aan het overlijden van prof. Severijn, jarenlang voorzitter van de Gereformeerde Bond, besteedt De Waarheidsvriend veel aandacht. Wat de meditaties betreft: hoe langer hoe meer zijn deze van de hand van ds. L. Kievit. Ze munten uit in creatieve gedachten en een scherpzinnige, trefzekere stijl. Het zou de moeite waard zijn deze nog eens te bundelen.

Wereld

De Waarheidsvriend is een spiegel van de ingrijpende gebeurtenissen in de wereld, in de kerk en in de Gereformeerde Bond zelf. Allereerst wordt geschreven over wat er in de wereld gebeurt. Het is met name de oplopende spanning tussen Oost en West die de gemoederen bezighoudt. Tegelijk houden velen de adem in over de bewapeningswedloop en de komst van kernwapens. Principieel nemen diverse scribenten er afstand van, al laten zij voelen in een sterk spanningsveld te staan. Dat betreft ook de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika. We horen wel een nee, maar soms een erg voorzichtig nee. Regelmatig wordt ook informatie geboden over de situatie van de kerk in de landen waar het communisme hoogtij viert.

Verder is er toenemende zorg over het verval van geestelijke waarden van land en volk, ook van instanties zoals de NCRV en Trouw. De Waarheidsvriend staat positief tegenover wat spoedig de EO gaat heten. Over de oprichting van de Stichting Reformatorische Publicatie (het latere RD) is de reactie meer aarzelend.

Kerk

En dan wat er in de kerk zelf gebeurt. Daarover bestaat binnen de Gereformeerde Bond toenemende zorg en zo nu en dan ook verontwaardiging. De zaak prof. Smits over de verzoening blijft (juridisch) maar doorzieken. Het hoofdbestuur wijst het rapport van de kerk over de uitverkiezing af (te barthiaans, wat de kernpunten van ‘Dordt’ verdoezelt).

Felle kritiek is er op het advies van de Raad voor kerk en gezin om de pil aan meisjes boven de zestien jaar te verschaffen. De Gereformeerde Bond heeft het trouwens helemaal niet begrepen op de macht van deze raden. In deze dagen komt het woord homofilie in De Waarheidsvriend voor het eerst voor. De beweging van toenadering tussen hervormden en gereformeerden wordt kritisch gevolgd. Waar echt met ingehouden woede op wordt gereageerd, zijn de plannen van enkele raden om zich niet langer te binden aan de bestaande vorm van gemeente zijn. Er moet schaalvergroting mogelijk zijn en specialisatie onder predikanten, die dan meerdere gemeenten dienen. Gelukkig wordt het rapport ‘Gemeentevormen en Gemeenteopbouw’ niet aangenomen.

Open Brief

Dan ineens ontlaadt zich de allang dreigende onweersbui van de horizontaal en politiek gerichte apostolaatstheologie in de Open Brief van dr. W. Aalders en 23 anderen. De brief is gericht tegen de theologie die bijvoorbeeld zondag 1 van de Heidelbergse Catechismus louter politiek en maatschappelijk wil lezen. In een aantal stellingen wordt met scherpe bewoordingen afstand genomen van dit verraad aan het evangelie. De brief maakt veel los in de kerk. Hij is te zien als het begin van een tegenbeweging die in het volgende decennium zal komen met het bekende ‘Getuigenis’. In De Waarheidsvriend wordt hiervoor alle ruimte geboden, ook als het gaat om positieve bijdragen in andere kerkelijke bladen.

Crisis

Dan moet ik nu de schijnwerper richten op wat er binnen de kring van de Gereformeerde Bond gebeurt. Ik doe dat met pijn. Zeker, er zijn veel goede dingen te noemen. Het aantal kandidaten dat de kerk gaat dienen stijgt snel. De Waarheidsvriend meldt regelmatig dat predikanten voor hun gemeente vorstelijke giften ontvangen. Landelijke bijeenkomsten van de HGJB en andere bonden bloeien en groeien.

Maar het vuur dat ergens diep in de kern van de Gereformeerde Bond smeult, wordt ineens een uitslaande brand. Het boekje van dr. C. Graafland Verschuivingen in de Gereformeerde Bondsprediking (1965), leidt tot diepe verschillen over het verstaan van de Schrift en de belijdenis. Wekenlang wordt in De Waarheidsvriend een pennenstrijd gevoerd tussen dr. Graafland en ds. Van Sliedregt. Dat ging toen niet goed. Het hoofdbestuur moet het toegeven en wijst tegelijk pogingen om tot verbreding van de bond te komen af. Een Open Brief van 34 predikanten wordt duidelijk beantwoord: Nee, zo niet. Er is sprake van een crisis.

Positief geformuleerd kun je zeggen: de winst van deze crisis is dat duidelijk wordt waar het in de kerk en theologie echt om gaat. Misschien moest deze botsing wel plaatsvinden, gezien de zo sterk veranderende tijd en cultuur. Maar de schoonheidsprijs verdient ze niet. Het maakte mij en andere kandidaten destijds behoorlijk zenuwachtig. Je voelde dat je werd gewogen.

W. Verboom