blog

Ook Jezus had als mens vrienden nodig

Vriendschap in de Bijbel

Het thema van de Boekenweek is een goede aanleiding na te gaan hoeveel vrienden we hebben. Vrienden voor het leven zijn een kostbaar geschenk van God. Maar wat als in de christelijke gemeente iemand moet zeggen: ‘Ik heb geen mens?'

Vriendschap en andere ongemakken, zo luidt het thema van de 77e Boekenweek die woensdag 14 maart begint. Dat is niet alleen een goede keus, omdat vriendschap in allerlei vormen van literatuur vanouds een populair onderwerp is, maar ook omdat het in het geheel van onze samenleving aandacht vraagt voor iets heel waardevols, de inhoudelijke band met andere mensen. Als het leven soms vooral om geld dreigt te gaan, vergeten we dat vriendschap zoveel meer betekent dan je bankrekening. Daarbij komt dat het een thema is waarover de Bijbel ons veel zegt.

Geen eenzaamheid

Als vluchtigheid kenmerk is voor onze tijd en ons eigen leven, hebben we een overvloed aan oppervlakkige contacten. Ze kunnen zelfs een ballast worden in plaats van dat ze je verrijken. In de sociale media heet iemand al een vriend als hij verbonden is met jouw netwerkprofiel – een enorme devaluatie van het begrip.

Een mens kan niet zonder vrienden. Voor de zondeval zei de Heere al dat ‘het niet goed is dat de mens alleen is’. Hij gaf Adam een vrouw, die de moeder van alle levenden werd en die er later voor zorgde dat er ook buiten het huwelijk sprake zou zijn van contacten op het niveau van ons hart. God wil geen eenzame mensen.

Kwetsbaar

Voor mij is kenmerkend voor een vriendschap dat je bij vriend of vriendin kwetsbaar durft te zijn, kunt uiten wat er innerlijk in je omgaat. De ander aanvaardt jou zoals je als mens bent, ook in minder mooie kanten van je bestaan. Dat geldt voor een huwelijk in veel sterkere mate, omdat de seksualiteit door God gegeven is om de totale gerichtheid op de ander te beleven. Bij vriendschap gaat het niet om seksualiteit, kan het gaan om meerdere mensen samen en speelt het geslacht geen rol.

Het is helder dat karakters van vrienden tot een klik moeten leiden. Secundaire factoren kunnen een vriendschap belemmeren. Dat kan je uiterlijk zijn, zoals bleek bij die vrouw die aangaf dat velen niet met haar bevriend wilden zijn om wie ze was, maar omdat ze er mooi uitzag. Ze moest voldoen aan het beeld dat anderen op het eerste gezicht van haar hebben en ervoer geen ruimte om bij voorbeeld verdriet te uiten. Dat kan ook je functie zijn, omdat mensen het interessant vinden ‘bevriend’ te zijn met iemand die een bepaalde maatschappelijke positie bekleedt. Dat kan ook een handicap zijn, als we niet zoals Jezus eerst een mens ontmoeten en daarna pas oog hebben voor zijn of haar tekort.

Opvoeding

Een belangrijk aspect in de opvoeding is het leren maken van de juiste vrienden. De keuze van hen zegt veel over onszelf. Wie al jong leert een vriendschap van waarde te achten, kan zichzelf niet in het middelpunt blijven stellen. Dat is voor de vorming van het karakter van betekenis. Daarbij leer je vrienden nodig te hebben om met hen blij te kunnen zijn, maar meer nog elkaar te steunen in de gebrokenheid van ons leven. Zou eenzaamheid zo’n groot maatschappelijk verschijnsel zijn in Nederland, omdat velen als kind niet leerden wat vriendschap is?

In de opvoeding leren we ook dat vriendschap niet altijd goed is. We spreken over ‘verkeerde vrienden’. Waar vriendschap gedragen wordt door jaloezie of verkeerde hartstochten, door ruzie en strijd, spreekt de apostel Jakobus over vriendschap met de wereld, die tegelijk vijandschap tegen God is. Heel letterlijk komen we dat tegen in Lukas 23: in het proces tegen Jezus werden Pilatus en Herodes op één dag vrienden van elkaar, terwijl ze voorheen vijanden waren.

‘Lazarus, onze vriend’

De Bijbel laat ons niet alleen kennismaken met mensen die goede vrienden van elkaar zijn, maar verwoordt tegelijk concreet waarin een vriendschap bestaat. Het mooiste hiervan is wat we zien bij Jezus. Ondanks de dagelijkse omgang met Zijn Vader had Hij als mens ook vrienden nodig. Tegen de discipelen spreekt Hij over ‘Lazarus, onze vriend’. In Johannes 11 lezen we dat Jezus Martha, haar zuster en Lazarus lief had.

Binnen de kring van Zijn leerlingen waren er drie met wie de Heiland een bijzondere band had. Een van hen is zelfs de apostel die Jezus liefhad (Joh.21:7), Johannes. Maar de intensiteit van Zijn liefde voor Johannes gaat niet ten koste van de anderen. In de nacht waarin Hij met een kus verraden wordt, wil Jezus zelfs de band met Judas niet verbreken en spreekt Hij hem aan: ‘Vriend, waarvoor bent u hier?’ Het is een onderstreping van de kern van het Evangelie, waarvan Psalm 103 zingt:

Hij is het, die ons Zijne vriendschap biedt.

Hij handelt nooit met ons naar onze zonden,

Hoe zwaar, hoe lang wij ook Zijn wetten schonden.

Jezus biedt niet alleen vriendschap, maar geeft ook een richtlijn voor wie zich Zijn vriend weten mag. Voor wie in de gehoorzaamheid van het geloof in Zijn wegen gaat, geldt het woord: ‘U bent Mijn vrienden, als u doet wat Ik u gebied.’

Spreuken

Kenmerken voor vriendschap in het gewone leven geeft het boek Spreuken. In hoofdstuk 17 lezen we dat een vriend te allen tijde lief heeft. Gerichtheid op het leven van de ander is onvoorwaardelijk, los van de omstandigheden. Dat bewees Jonathan, die zijn vriendschap met David niet opgaf toen hij wist dat David in zijn plaats koning zou worden. Er was in die relatie geen jaloezie, maar wederzijdse bewondering. Er was bij hen geen blokkade door het verschil in functie: de herdersknaap en de koningszoon zagen naar elkaars hart.

Met een vriend kan er een diepere band zijn dan met een broer, zoals het slot van Spreuken 18 zegt. Soms is een echte vriend meer toegewijd dan een broer. Een vriend kan ook de zonde in iemands leven achter zich laten, haalt geen oude koeien uit de sloot (Spr.17:9). Het weer oprakelen van een zaak kan tussen de beste vrienden scheiding maken.

Het is goed die levenslessen ons te realiseren, omdat de duivel niets van vriendschappen wil weten. En hij heeft daar zijn middelen voor: ‘Een lasteraar maakt scheiding tussen de beste vrienden.’ (Spr.16:28) Ook een conflict kan vrienden uiteendrijven, als de een zich kwaad of beledigd terugtrekt. Werkelijke vriendschap kan echter een conflict verduren: ijzer scherpt men met ijzer, zegt Spreuken 27. Zo kan ons karakter gevormd worden in de confrontatie met de ander.

Niet idealiseren

De werkelijkheid van het leven moeten we ondertussen niet idealiseren. Ook in de kerk zijn er mensen, zelfs dienaren van het Woord, die een leven lang als vrienden optrekken, terwijl op latere leeftijd verwijdering ontstaat. Dat kan bij een van hen een diepe teleurstelling opleveren. En daarin hebben we het voorbeeld van Jezus blijvend nodig, die Zijn vrienden de voeten waste en hen zo uitnemender achtte dan zichzelf.

Er zijn in de gemeente van Christus ook mensen die het de verlamde man uit Bethesda nazeggen: ‘Ik heb geen mens.’ Waar kan dat aan liggen? In elk geval begint vriendschap voor iedereen met gerichtheid op de ander, met het jezelf geven, met de ander vertrouwen. Wie vriend wil zijn, moet zelf de eerste stap zetten, en die stap blijven zetten. Is degene die geen vriend(in) heeft de mens die niet kwetsbaar durft zijn?

Waardering

Vriendschap ontstaat, moet groeien. Ze is niet maakbaar, wel kwetsbaar en kapot te maken. We hebben haar nodig. Omdat, zegt Prediker – ook zo’n boek met levenswijsheid -, het leven vol teleurstelling en kwelling is. In hoofdstuk 4 lees ik dat alleen zwoegen een treurige bezigheid is, omdat er niemand is die jou waardering geven kan. Als de één valt, helpt de ander hem overeind. (Pred.4:10) Hulp en waardering, onder meer daarvoor hebben we de genadegave van de vriendschap.

P.J. Vergunst