column

REFO5000

Nee, er staat geen drukfout in de kop van deze kolom. Ik wil een lans breken voor een uitbreiding van de beweging die al jarenlang aan de weg timmert onder de naam Refo500.

Bij de lancering werd indertijd gewezen op een dubbelzinnigheid in deze afkorting. Ze associeert de herdenking van de Europese Reformatie (die in 1517 begonnen zou zijn) met de Nederlandse refowereld die niet ouder is dan 50 jaar. Een andere dubbelzinnigheid ligt in het samengaan van populistische herinneringscultuur en wetenschappelijke geschiedbeoefening. Academici moeten echter tegenwoordig aan ‘valorisatie’ doen; onderzoek moet waarde hebben voor de samenleving.

Maar de kerkhistorische beeldvorming kan wel erg uit balans raken. De zestiende-eeuwse Reformatie schijnt de belangrijkste verandering in 2000 jaar te zijn. Was het schisma van 1054 niet ingrijpender? Daar valt in 2054 nog wat aan te doen. Nog belangrijker dan eerdere omwentelingen lijkt mij de omslag rond 1800, toen het protestantisme werd uitgevonden. Tot die tijd overheersten hoogstens enkele confessionele en spirituele varianten van westers christendom.

Hoe dan ook, rooms-katholieken kijken sowieso vreemd aan tegen de ophemeling van 1517. Zij waren toen immers al lang bezig met een ‘reformatie van de kerk in hoofd en leden’. Hun hervormingsconcilies zijn niet goed uitgepakt, maar zij denken wel vanuit de eeuwen der eeuwen. Het andere uiterste zien we bijvoorbeeld bij de Protestantse Kerk in Nederland: nauwelijks historisch besef. Heeft de Protestantse Kerk (volgend jaar 450, 200 of 12 jaar oud) last van het Refo500-offensief?

Ik bepleit een ruimere oriëntatie op de langetermijnprocessen van religie-, kerk- en zendingsgeschiedenis. Vandaar die frivole tijdspanne van 5000 jaar. We moeten onze collectieve herinnering niet laten kapen door de focus op één episode. Niet dat ‘de’ Reformatie onbelangrijk is, echt niet. Maar veel belangrijker is bijvoorbeeld ‘de’ Verlichting. Een theologie, een kerk, een christenheid, ja ook een geschiedbeschouwing die niet door de moderniteit is heengegaan, loopt achter. Dat ‘grote verhaal’ verdient minstens zoveel energie als nu opgaat aan de Reformatieherdenking.

Refo500? Geniet er nog een paar jaar van. Maar zet ook Refo5000 op de agenda. Niet op de feestkalender van een subcultuur, maar als tijdbalk in het achterhoofd.

Fred van Lieburg