column

Moreel kompas

‘De onderwijswereld is verrot.' Deze uitspraak kan op toenemende politieke instemming rekenen.

Misbruik op kinderdagverblijven, malverserende hoogleraren, zwakke scholen, diplomafraude, bestuurlijk wanbeheer en misbruik van publieke middelen, het lijkt aan de orde van de dag. De publieke roep om strenger overheidstoezicht wordt dan ook luider en luider. Begrijpelijk, maar of het iets oplost, is zeer de vraag.

Zonder de ernst van recente schrijnende situaties te bagatelliseren, moeten we vaststellen dat onze maatschappij steeds meer moeite heeft om op een evenwichtige wijze met fouten en misstanden om te gaan. Als ergens een kwalijke zaak aan het licht komt, wordt het probleem snel veralgemeniseerd. ‘Als het hier mis is, dan zal het daar wel niet veel beter zijn.’ Via diepgaande analyses worden er zogenaamde lessen getrokken, liefst zo algemeen mogelijk, met veelal de onontkoombare aanbeveling het toezicht te verscherpen met meer controle en meer regels.

We kunnen kennelijk nog moeilijk leven met de gedachte dat afwijkingen bij een gezonde maatschappij horen en dat kracht en zwakte, oprechtheid en bedrog in het leven altijd samen op gaan. De Pavlovreactie waarbij na iedere onverkwikkelijke situatie de roep om meer overheidstoezicht klinkt, leidt ertoe dat onze samenleving langzaam maar zeker haar zelfreinigend vermogen verliest en haar moreel kompas van slag raakt.

De kwaliteit van een onderwijsinstelling staat of valt niet met een alerte inspectie of een scherpe toezichthouder, maar met de betrokkenheid van de mensen die er werken en leren. Zo’n betrokkenheid vereist overzichtelijkheid en schaal. Misstanden in het onderwijs zullen er altijd zijn, maar het wordt pas echt zorgelijk wanneer mensen, op welk niveau ze ook in de organisatie werken, deze misstanden wel opmerken, maar vervolgens de andere kant opkijken en ze niet aan de kaak (durven) stellen.

Scherp toezicht kan een onderwijsorganisatie voor misstanden behoeden. Veel belangrijker is echter dat bestuur en toezichthouder een sfeer weten te creëren waarin het moreel kompas van leerlingen en docenten optimaal functioneert. En zo nodig sluit dat daadkrachtig optreden niet uit, maar in. Sommige oude medische wijsheden zijn immers nog altijd onverkort van kracht. Ubi pus evacua (waar etter zit daar moet geknepen worden) is er zo een.

F.A. van der Duyn Schouten