Veel Duitse christenen hadden toch vertrouwen in Hitler

Het verzet van de Duitse kerk tegen Hitler verdient onze aandacht, maar dat blijkt heel moeizaam gestalte te hebben gekregen, schrijft dr. A.A.A. Prosman.

Van een afstand bezien lijkt het alsof velen de strijd met Hitler en de nazi’s aanbonden. Vooral de namen van Dietrich Bonhoeffer en Martin Niemöller zijn met die strijd verbonden. Maar wie van dichterbij kijkt, ontdekt dat zeker in de beginjaren de strijd een binnenkerkelijke strijd geweest is, waarbij het nazisme slechts een bijkomstige rol speelde.

De Belijdende Kerk (Bekennende Kirche) is ontstaan op de eerste Synode te Barmen in mei 1934, waar de Theologische Verklaring van Barmen is ontstaan, een belijdende tekst die ook onze Protestantse Kerk in artikel 1 van de kerkorde heeft opgenomen. Waarom was die Verklaring van Barmen eigenlijk nodig? Want toen Hitler aan de macht kwam, had hij in zijn regeringsverklaring uitgesproken dat het christendom de basis van de algemene moraal was. Hitler begon niet met een oorlogsverklaring aan kerk en christenen. Hij wilde juist samenwerking en dat gaf de kerk hoop.

Toch veranderde voor de Duitse evangelische kerk de situatie al snel. De reden daarvan lag in de politieke opstelling van de pressiegroep ‘Duitse christenen’ (Deutsche Christen). Zij wilden het nationaalsocialistische gedachtegoed tot basis maken van het kerkelijke leven. De Verklaring van Barmen verwerpt echter elke opvatting die de kerk tot een orgaan van de staat zou maken (art. 5).
De ‘Duitse christenen’ stelden zich vierkant achter de Führer op. Zij waren ervan overtuigd dat Duitsland in een strijd van leven op dood met het bolsjewisme was verwikkeld. Ook stemden zij van harte in met de opdracht om het ras zuiver te houden van vreemde smetten. Ras, staat en volk waren scheppingsordeningen die het fundament vormden van de beschaving en vooral van het Duitse volk.
Deze opvattingen brachten veel belijdende protestanten in grote verlegenheid. Dit dreef hen samen en zo kwamen de verontruste christenen in 1934 in Barmen bijeen. De directe aanleiding was kerkelijk van aard. Direct na het aantreden van Hitler als Rijkskanselier namen de Duitse christenen’ de leiding van de Duitse Evangelische Kerk (DEK) in handen.