Onlangs hoorde ik van een vrouw die alleen nog maar voor haar kleindochter leefde. Ze zag haar echter nauwelijks. Haar latente (sluimerende) stervenswens viel echter weg toen ze weer met haar kleindochter in contact kwam. De kerk staat ten opzichte van het zelfgekozen levenseinde niet met lege handen.
Palliatieve zorg als ‘christelijk antwoord’ op euthanasie is bekend. Mede met het oog op de ‘voltooid leven’-gedachte, zoom ik in op de betekenis van geestelijke (of pastorale) zorg rond het levenseinde. Die zorg wordt niet alleen verleend door professionals, maar geldt in deze context voor alle christenen die worden opgeroepen het kwade door het goede te overwinnen (Rom.12:21) en barmhartig te zijn, zoals onze Vader in de hemel barmhartig is (Luk.6:36).
Terug van weggeweest
In de zorg neemt de aandacht voor geestelijke zorg toe. Meestal wordt het dan ‘spirituele zorg’ genoemd. Spirituele zorg wordt in de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie genoemd als onderdeel van palliatieve zorg. In allerlei modellen kent palliatieve zorg vier pijlers: de fysieke, psychologische, sociale en spirituele (of existentiële) pijler. We zien hierin iets terug van het christelijke mensbeeld: de mens als psychosomatische eenheid, die ook een spiritueel wezen is.
De verschillende aspecten van het mens-zijn zijn niet te scheiden, wel te onderscheiden. Goede zorg rond het levenseinde is dus niet alleen gericht op het fysieke, het psychische en het sociale, maar ook op de spirituele kant van het leven. Daarmee komt de kerk nadrukkelijk in beeld. ‘Terug’ van nooit echt weggeweest.
Zingevingsvragen
Veel mensen worstelen met zingevingsvragen. Ook – of misschien wel júíst – richting het levenseinde. Agora is een (niet-christelijke) organisatie die zich bezighoudt met palliatieve zorg. Zij geeft vier voorbeelden van zingevingsvragen rond het levenseinde: ‘Waarom overkomt mij dit?’, ‘Maak ik de goede keuzes?’, ‘Ben ik anderen niet tot last?’ en ‘Waarom laat God/Allah mij in de steek?’
Christenen en niet-christenen, gelovigen, niet-gelovigen en twijfelaars herkennen deze vragen. Deze beperken zich niet tot de laatste levensfase. Ook in het volle leven dringen deze vragen zich aan ons op. Openstaande zingevingsvragen kunnen leiden tot een wens om actieve levensbeëindiging.
Wil de kerk antwoorden op het groeiend aantal zelfgekozen levenseindes, dan zal ze moeten aansluiten op de mens in zijn of haar concrete nood. Dat lijkt bij euthanasie en ‘voltooid leven’ niet alleen ondraaglijk (fysiek en psychisch) lijden te zijn, maar in toenemende mate ook te cirkelen rond zingeving. Eenzaamheid blijkt een zo diepgaande en fundamentele rol te spelen bij de ‘voltooid leven’-gedachte, dat er ook wel gesproken wordt over ‘existentiële eenzaamheid’.
Langer ouder zijn
Mensen die een ernstige ziekte hebben, zoeken naar zingeving, toekomstperspectief en uiteindelijk acceptatie van hun situatie. Dankzij de uitstekende medische voorzieningen in ons land neemt de levensverwachting toe. Mensen leven langer en zijn daardoor langer ouder.
Langer ouder zijn doet de vraag naar zingeving toenemen. De zin van de oude dag ligt nu vooral in de voltooiing van het leven. Voorheen lag het accent meer op de voorbereiding op het sterven. Ouderen hebben zich te verhouden tot fundamentele ervaringen die eigen zijn aan de ouderdom: besef van kwetsbaarheid en eindigheid. Daarbij komt dat veel ouderen anderen niet tot last willen zijn.
Hier liggen grote taken voor de kerk van nu.
Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 14 december 2023. Neem een jaarabonnement (€ 53). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!