Machtspolitiek
Prof. dr. Wil van den Bercken, emeritus hoogleraar Russisch christendom, vindt het onvoorstelbaar wat er in de orthodoxe wereld plaatsvindt. ‘Een monsterlijke breuk met de christelijke traditie’, noemt hij het, ‘want het gaat tegen alle christelijke waarden in. Dit is pure machtspolitiek waarbij de religie wordt misbruikt.’ Het Reformatorisch Dagblad (5 maart) had een interview met hem.
Reformatorisch Dagblad
Wat er in Oekraïne in het algemeen en in de hoofdstad Kiev in het bijzonder gebeurt, gaat Van den Bercken aan het hart. Meerdere malen heeft hij de stad met haar ‘prachtige kerken en kloosters bewonderd’. Al in de elfde eeuw werd de schoonheid van de stad bezongen. Van den Bercken citeert uit een preek van de Kievse metropoliet Hilarion (990-1055) ‘Over de wet en de genade’. ‘In de preek die hij rond 1050 hield, bezingt hij de Sofiakathedraal, gebouwd door de zoon van Vladimir, vorst Jaroslov de Wijze. Hilarion zegt dat Jaroslav “dit grote gebouw van de Heilige Wijsheid gebouwd heeft zoals Salomo zijn tempel. Deze kerk is roemrijk voor alle omringende landen, want een gelijke wordt niet gevonden op de hele aarde en heeft de roemvolle stad Kiev met majesteitelijkheid omgeven.” De preek van Hilarion is het oudste literaire document van de Russische literatuur. (…)
Toen Kiev in 1248 door de Tataren werd verwoest, verhuisde de metropoliet die het hoofd was van de toenmalige orthodoxe kerk naar Moskou. Van den Bercken: ‘Sindsdien beschouwt Moskou zichzelf als het hoofd van de orthodoxe kerk. Bovendien claimt de Russisch-Orthodoxe kerk af te stammen van de Kievse orthodoxe kerk. Dat is maar ten dele waar, want de kerk in Kiev is altijd trouw gebleven aan Constantinopel.’
Kiev is de stad die door Russische pelgrims wordt bezocht. Welke plekken bezoeken zij?
‘Dat is het zogenaamde Holenklooster. In de 11e eeuw groeven hier monniken holen aan de steile oever van de Dnjepr. Daaruit ontstond het klooster, bestaande uit enkele ondergrondse gangen. Pas in de 17e eeuw kwam er een groot complex boven de grond. Voor mij is het een van de mooiste kloosters ter wereld.’ Het tweede bedevaartsoord is de genoemde Sofiakerk. Van den Bercken: ‘Het interieur is nog origineel, dat stamt nog uit de begintijd. De buitenkant is in de 17e eeuw erg veranderd. Toen zijn de barokke gouden koepels erop geplaatst.’
De Sofiakerk is niet meer in gebruik als gebedshuis. ‘Het is een twistappel tussen het Moskouse patriarchaat en de Oekraïens-Orthodoxe Kerk die zich onder de patriarch van Constantinopel heeft geschaard. Het Holenklooster is overigens trouw gebleven aan het patriarchaat van Moskou toen de Sovjet-Unie in 1991 uiteenviel. Het fungeert als zetel van de Russisch- Orthodoxe kerk in Kiev.’ (…)
‘Interessant is dat de Russisch-Orthodoxe Kerk in Oekraïne, en die valt dus onder het patriarchaat in Moskou, zich tegen Poetin heeft gekeerd’, merkt Van den Bercken op. ‘Metropoliet Onoefri, het hoofd van de kerk, heeft in een brief de Russisch-Orthodoxe Kerk in Moskou opgeroepen zich tegen de oorlog te keren. Hij noemt het broedermoord.’ (…)
Kiev is de moeder van alle Russische steden. Nu laat Poetin Russisch-orthodoxe soldaten de stad met zijn bedevaartsoorden aanvallen. Dat moet voor die soldaten niet meevallen?
‘Daar zullen ze niet veel moeite mee hebben. De meeste Russen zijn alleen nominaal-orthodox en nauwelijks kerkelijk actief. En die soldaten hebben helemaal geen besef van orthodoxe religiositeit. Ze zijn ideologisch orthodox. Je kunt ze vergelijken met niet-religieuze cultuurchristenen in Nederland.’
Oorlog drijft de mensen naar de kerk. Maar dat kan niet verhullen dat ook de secularisatie doorgaat. Russen raken blijkens het verhaal van Van den Bercken steeds meer vervreemd van hun religieuze wortels.
Oriëntatie
Het secularisatieproces beperkt zich bepaald niet alleen tot de rooms-katholieken of protestanten. Het tast ook het Jodendom en de islam aan. Een jaar geleden verscheen een roman van de jonge Turkse vrouw Lale Gül (23). Ze boekte er succes mee. Volgens de Volkskrant is het een lange tirade tegen haar afkomst. De Turkse gemeenschap nam haar de kritiek niet in dank af. De dag nadat ze bij talkshow ‘Op1’ had gezeten, stond de telefoon van de familie Gül roodgloeiend. Familieleden, kennissen, zelfs onbekenden kwamen verhaal halen.
Oriëntatie, het kwartaalblad van Evangelie & Moslims, geeft geen bespreking van dit boek maar plaatst het tegen de achtergrond van de bijzondere positie van de Turkse gemeenschap in ons land.
Na zestig jaar zijn veel Turken in ons land nog steeds sterk op de eigen Turkse gemeenschap betrokken. Behalve een periode op school, brengen ze hun werkzame leven en vrije tijd vooral met elkaar door en trouwen bij voorkeur met iemand van dezelfde etnische groep en uit dezelfde streek in Turkije, hoewel dit laatste de laatste jaren duidelijk minder wordt. Zoals Lale Gül aangeeft, speelt bij Turken in Nederland, anders dan bij Marokkanen, de binding met de eigen gemeenschap, met het Turkse volk en de Turkse natie, een grotere rol dan de binding met de islam. De regering van Erdogan heeft dat sterk aangewakkerd, hoewel zijn beleid ook tot grote onderlinge verdeeldheid heeft geleid tussen zijn aanhangers en anderen die verweten worden met Fetullah Gülen te sympathiseren. (Gülen verblijft in ballingschap in de Verenigde Staten. Turkije verdenkt hem ervan het brein te zijn achter de mislukte staatsgreep van 2016, AP). Hierdoor zijn sommige Turkse vrouwen van de derde generatie nog meer op de eigen moslimgemeenschap gericht dan hun moeder of oma. De eer van de eigen groep tegenover buitenstaanders is ontzettend belangrijk voor de Turkse gemeenschap. Een persoonlijke vriendschappelijke relatie met buitenstaanders die geen moslim zijn, een verhouding die verder gaat dan wat praktisch of zakelijk nodig is, wordt vaak afgeraden. Laat dit je er niet van weerhouden om vriendschappen te sluiten, hen te bezoeken en de liefde van Christus te tonen, maar houd er wel rekening mee dat het tijd kost voordat er vertrouwen groeit.
De sterk verschillende seksuele moraal voor mannen en vrouwen waar Lale Gül tegenaan loopt, is typerend voor vrijwel de gehele wereld van de islam. Mannen krijgen veel ruimte om vóór het huwelijk ervaring op te doen met het andere geslacht, vrouwen niet. Zij lijken het gewicht van de eerbaarheid van de familie op dit terrein alleen te moeten dragen. In de Turkse gemeenschap weegt die eer nog zwaarder en het gevolg is dat Turkse vrouwen verhoudingsgewijs weinig ruimte krijgen om zich buiten de eigen migrantengemeenschap te begeven. Belangrijke besluiten neem je als Turkse vrouw bij voorkeur niet zonder instemming van je vader, broer of oudere zus (abla) zolang je nog niet getrouwd bent. (…)
Lale Gül botst met het bekrompen milieu waarin ze opgroeit, zet zich af tegen de vele regeltjes waarmee de islam en de Turkse cultuur haar vrijheid inperken en is ontevreden met de antwoorden die ze krijgt op haar vragen over het lijden en het oordeel van God. Toch lijkt ze God nog niet helemaal losgelaten te hebben aan het einde van haar boek. Ze zou niet de enige zijn die teleurgesteld in de islam als atheïst verdergaat en dan is het veel moeilijker om een open oor te vinden voor het evangelie. Reden te meer om als christenvrouw daar niet op te wachten en contact te leggen met Turkse vrouwen zoals Lale Gül, haar moeder of oma. In het boek van Lale Gül zien we geen verwijzing naar contacten met christenen. Wel geeft ze aan dat veel mensen in haar omgeving denken dat alles wat er in de samenleving gebeurt bij het christelijke geloof hoort, terwijl het regelmatig om dingen gaat die daar in strijd mee zijn. Als wij geen contact maken met deze families en daarbij het evangelie delen, is de kans klein dat ze ontdekken wat het evangelie werkelijk inhoudt.