Via haar geschriften werkt de Nadere Reformatie door tot op de huidige dag. Wie kennis wil nemen van deze beweging of er onderzoek naar wil doen, kan niet om de 'Encyclopedie Nadere Reformatie' heen. Met de verschijning van de delen IV en V is deze nu afgerond.
Onder leiding van prof. dr. W.J. op ’t Hof en uit onze kring prof. dr. A. de Reuver is daarmee een standaardwerk in vijf delen op de markt gebracht. Het heeft na de verschijning van deel I in 2015 lang − acht jaar – geduurd, maar het resultaat mag er zijn.
Biografieën
In de delen I en II van de encyclopedie vinden we biografieën van bekende vertegenwoordigers van de hervormingsbeweging uit de zeventiende en achttiende eeuw, zoals van Willem Teellinck, de veelschrijver over de praktijk van het geloofsleven, van Gisbertus Voetius, de eerste hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, en van Wilhelmus à Brakel, auteur van de bekende praktische geloofsleer Redelijke godsdienst. Er komen niet alleen predikanten en hoogleraren aan bod, maar ook handelaars, schoolmeesters, overheidsfunctionarissen en boekverkopers.
Ze waren allemaal betrokken bij het verlangen naar een doorwerking van het gereformeerde geloof in kerk en samenleving. Dit had de volgende achtergrond. Na de Reformatie in ons land was een Gereformeerde kerk ontstaan met een gereformeerde grondslag. Maar hoe stond het met de beleving en de praktijk van het geloof? Daarover groeide bezorgdheid. Daarom kwam er een beweging op gang met het optreden en de geschriften van Willem Teellinck in Zeeland, de bakermat van de Nadere Reformatie.
Thema’s
In de delen III tot en met V staan allerlei thema’s centraal. Voorbeelden hiervan zijn: aanvechting, avondmaal, bevinding, boekdrukkers, catechese, doodsverlangen, doop, echtscheiding, emotie, eredienst, gebed, gezin, heilszekerheid, huwelijk, kerk, kunst, meditatie, mystiek, ouderdom, overheid, predikant, psalmberijming, puritanisme, roken, slavernij, toneel, tranen, verrukking, wet, wetenschap, zelfonderzoek en zingen. In totaal bespreken ongeveer dertig auteurs ruim 250 thema’s.
Dit korte overzicht laat zien dat de Nadere Reformatie allerlei kanten heeft. Ze raakt niet alleen het innerlijke geloofsleven, maar ook de praktijk van het christenzijn en de relatie met de samenleving. Steeds wordt de hervormingsbeweging geplaatst tegen de achtergrond van de Middeleeuwen, de Reformatie en het Engelse puritanisme. Op deze manier komt deze in het licht te staan van de westerse traditie van geloven en belijden.
Leer en vroomheid
Als we de thema’s overzien, krijgen drie terreinen de voornaamste aandacht in de Nadere Reformatie. In de eerste plaats zijn dat de geloofsleer en de vroomheid. De basis van de beweging vormt de gereformeerde traditie in het spoor van Calvijn, zoals verwoord in de Heidelbergse Catechismus, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels. Daarin staat het werk van de drie-enige God centraal en dat betekent een accent op genade.
Deze nadruk betekent een afwijzing van de arminiaanse positie, die de mens een onmisbare plaats geeft in de toepassing van het heil. Genade betekent niet alleen dat Christus alles heeft volbracht door Zijn lijden, sterven, opstanding en hemelvaart. Ze houdt ook in dat de Heilige Geest het verlossingswerk van Christus toe-eigent in de weg van wedergeboorte en geloof, terwijl Hij daarna de gemeenschap met Christus in stand houdt. Daarom zijn de prediking en de sacramenten zo belangrijk, want via deze middelen past Gods Geest het heil toe en voedt Hij het geloofsleven.
Het accent op de genade betekent niet dat de menselijke verantwoordelijkheid wordt ontkend. Integendeel. Nadere reformatoren beklemtonen de roeping om de Heere te zoeken door kerkdiensten trouw bij te wonen, de Bijbel te lezen en te overdenken, te bidden en de sacramenten te gebruiken. De genademiddelen zijn ook wezenlijk voor het geloofsleven, als voedingsmiddelen voor de verborgen omgang met God. Deze omgang is de kern van de vroomheid als een leven van vertrouwen, eerbied, liefde, afhankelijkheid en gehoorzaamheid. Ze wordt zichtbaar in de praktijk van alledag.
Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 13 juli 2023. Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!